Жол қиыншылығын жүрген білер. Діттеген тұсыңызға жетемін дегенше дегбіріңіз қашып, құдайыңызға сыйынып барасыз. Жолдың шұқыр-шұқырын өң бойыңызбен сезініп, тұлпарыңыздың сықырлаған саймандарымен бірге жаныңыздан да маза қашады. Жолыңыз айнадай болса не уайым?! Жайсыз болғаннан кейін ғой, жаныңызды шүберекке түйетініңіз. Бұл қазақстандық жолдардың сиқы. Барлығы демесек те, басымы осы. Халықаралық маңызы бар автомобиль жолдарының да жағдайы көңілге қонбайды. Бұл сөзімді Қызылорда-Арал бағыты бойынша жүрген жолаушылар білер. Жалғыз жолақты жолмен тынысыңыз тарылып, үлкен жүк көліктерінен басып озуға жүрексініп болдырасыз. Елді-мекендердің тұсында тіпті қиын, қай бұрыштан үй жануары шығып қаладымен отырасыз. Шектеу, қоршау деген жоқтың қасы. Тіпті «Пәленше көлік соқтығысып, түгенше адам қайтыс болыпты» деген суық хабарды да жиі естіп тұрамыз. Ал, сапа тұрғысына келгенде, Қызылорда-Жезқазған жолы жайлы сөз етудің өзі артық. Бас қала мен Сыр елінің арасын жалғап жүрген жандар қорқынышты түстей етіп айтып береді, тым нашар. Жолда кездесетін қиындықтар туралы айту да қорқынышты.
Еліміздегі барлық автомобиль жолдарының бестен бірі «ҚазАвтоЖол» Ұлттық компаниясы» АҚ-ға тиесілі. Өздері туралы, «ҚазАвтоЖол» ҰК» АҚ жалпы ұзақтығы 24,4 мың шақырым республикалық және халықаралық маңызы бар автомобиль жолдарының ұлттық операторы (барлық автомобиль жолдарының шамамен 20%) болып табылады. Ұлттық операторға ҚР «Автомобиль жолдары туралы» заңына сәйкес, ақылы қозғалысты ұйымдастыру және жол бойындағы сервисті дамыту бойынша өкілеттіктер берілген» деген компанияның басты мақсаты республикалық және халықаралық маңызы бар жолдар бойынша ыңғайлы қозғалысты қамтамасыз ету екен. Ел ішінде атаулы құрылым жайлы жақсы да, жағымсыз да пікірлер жетерлік. Халықаралық маңызы бар жолда жайлылықты қамтамасыз ететін «ҚазАвтоЖолға» тиесілі жол үстіндегі жайсыздықтар туралы сөз етіп, бірнеше ұсыныстарды жеткізгім келеді. Мәселе түсінікті болу үшін басынан аяғына дейін басымнан кешкен оқиғамды баяндауды жөн көрдім. Бұл айтатыным, сапарда біз бен сіздің басымыздан өткен келеңсіздіктер. Мүмкін болашақта да бұл мәселелер маңызды бола берер…
Шымкент қаласынан шыққан көлігіміз Қызылорда қаласына жақындап қалғанда сыр беріп, Бәйгеқұм ауылының тұсында тұрып қалды. Сағат түнгі он екілер шамасы. Түн баласы ерсілі-қарсылы қатынаған көліктердің де қарасы сиреген. Қол созып көмек тілеген жолаушыға қарайласар жан да көрінбейді. Ойыма бірден ылғи жарнамасы жер жарып тұратын «ҚазАвтоЖол» түсті. Біз жүріп келе жатқан Шымкент-Қызылорда тас жол ақылылар қатарында. Ақыны қауіпсіздігім мен сапарымды жайлы өтуі үшін төлеп отырғаным есіме оралып, аталған тарапқа телефон соқтым. Көмек сұрадым, керек көмек бұзылған көлігімді қалаға дейін жеткізіп берсе деген ой. Алайда телефонның арғы жағынан шығарып салды. Айтуларынша, олардың қызметіне кірмейді-міс. «Ақылы жолда не үшін, кімге, не мақсатпен ақша төлеймін» деген ой келетіні сөзсіз. «Бұрындары бұзылған жағдайда тегін қала орталығына жеткізіп береміз деген жарнамасын көрдім» деп қалды жанымдағы жол серік. Әрі қарай сөзін жалғаған ол шетелдік ақылы жолдар туралы мысал келтірді. Олардың жолды күтіп ұстауға және салуға жауапты компаниялар көлік жолда қалса, желдету, жанар-жағармай құю секілді жеңіл қызметтер көрсетіп, техникалық жағдайы жүруге жарамсыз болған жағдайда ең жақын жөндеу орнына тегін жеткізеді екен. Бізге бұндай күн қайда дейсің?.. «Біздікілер білсе, алуды ғана білер» деді. Бұл екеудің ғана қалауы һәм тілегі ғана емес, барша жүргізушілердің арманы, тәтті түсі. Көлігің бұзылып, амалың аздау болып тұрған уақытта бетіңе күле қараған адамның өзі туғаныңдай көрінеді, қиын-қыстауда қазавтожолдықтар көмектессе игі.
Ал енді сандарды сөйлетіп көрейік. ҚазАвтоЖол қоржынына 2019 жылы 5,4 млрд., 2020 жылы 5,7 млрд. теңге түсіпті. Айтуларынша, жол салуға, салынған жолдарды жөндеуге, күтіп ұстауға жұмсалыпты-мыс. Жылдан жылға түскен қаражаттың көлемі артылғанын байқау қиын емес. Пайда өсті, сервис сол қалыпта. Оны «ҚазАвтоЖол» ҰК» АҚ басқарма төрағасының орынбасары Талғат Сұмағылов жілік-жілікке бөліп тарқатып берді. Ол сөзінде: «Коронавирус пандемиясына қарамастан, былтыр ақылы учаскелерде қозғалыс қарқыны артты. Алдын ала деректер бойынша 2020 жылы ақылы учаскелер бойынша алымдар сомасы мынандай болды: «Нұр-Сұлтан–Щучинск» (ұзындығы 211 шақырым) – 1 млрд. 672 млн. 483 мың 469 теңге, «Нұр-Сұлтан–Теміртау» (134 км) – 1 млрд. 913 млн. 844 мың 226 теңге, «Алматы–Қорғас» (295 км) – 1 млрд. 121 млн. 587 мың 939 теңге, «Алматы–Қапшағай» (41 км) – 1 млрд. 38 млн. 653 мың 867 теңге. Жалпы алғанда, 4 учаскеден 5 миллиард 746 миллион 569,5 мың теңге түсті», – деді. Қош, күпті көңіл тағы да қолды бір сілтеді. Есебін беріп компания дал, «неге жайлы сервис жоқ?» деп жүргізуші дал.
Осы тұста біздегі бір кемшін тұстың тағы бір ұшы шықты. Мүмкін құтқару қызметі, жедел желілер көмек қолын созып қалар деген оймен 112 қызметіне қоңырау шалдым. Мән-жайды толық тыңдағаннан кейін «Сіздің мәселені зерделейміз, қайта қоңырау шаламыз» деп шығарып салды. Артынша төтенше жағдайда құтқару қызметі, жол полициясы қоңырау шалды. Дегенмен барлығының да біздік мәселеге қайыры аздау. Барлығына тек адам шығыны болу керек екен. Бізде техникалық қызмет көрсететін бірде бір құрылым жоқ екен. Енді жағдаятқа қайта оралайық. Егер алда-жалда жолда қалып қоятын болсаңыз және көлікті жол бойына қалдыратын болсаңыз кімдер жауапкершілік таныту керек? Ешкім! Тіпті сол жолдың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қызмет ететін полиция қызметкерлері де басын ала қашады, қашты. Қалған көлігіңіз ең далада тонала ма, не болмаса байқаусызда біреу соғып кетеді ме, ешкімнің шатағы жоқ. Соғып кеткен жағдайда да, өзіңіз қалтаңыздан мыңдықтарды санап тұрып, шығыныңыздың үстіне шығын жамап, ақылы көлік тасымалдаушымен алып кетесіз. Міне, біздің сиқымыз осы. «Өзіңе сен, өзіңді алып шығар, еңбегің мен ақылың екі жақтап» дегендей, өзіңізден басқаға арқа сүйеу ақымақтық іспеттес. Әрине, мен секілді түн ортасында ең далада қалып қойып, амал таба алсаңыз. Беймезгіл уақытта қаладан шалғай аймаққа ақылы қызмет көрсетуші көлік тасымалдаушыларды таба алсаңыз жақсы, табылмаса таңды көзіңізбен атырып, зуылдаған әр көлікке елеңдеп, көлігіңіздің қамын жеп кетесіз… Қиын!
Мәселені қайтпек керек? Адам жанын артық дегенмен, техникасы үшін адамның шығар жаны бөлек. Ешкім де көлігін айдалаға тастап, қалаға кетпесі анық. Шолақ көмек көрсетуді қойып, қиын жағдайда ат-көлікке де қызмет көрсету керек. Қала орталығына жеткізбегенімен жақын маңдағы жөндеу бекетіне жеткізген игі. Құтқару қызметіне де, қара жолдан амал тауып ақы алып отырған «ҚазАвтоЖолға» да құлаққағыс.
Жүргізушілердің тәтті түсіндей болған бұл арман қашан, қалай, қай тараптан шешілері бір Құдайға ғана аян. Алайда бұл кезек күттірмейтін қажеттілік. Жол сапасының, жол қауіпсіздігінің, жол жайлылығының жоғары болуы адам өмірінің сақталуына себепкер факт. Адам өмірі қызықтырса, қам ету керек. Біз берген тиын-тебенімізді пұлдап, біреуге күйе жағып отырғанымыз жоқ, біз көлік тізгіндеген жүргізушілер қауымының асыл арманын, тілегін жеткіздік. Шешілсе игі…
Шернияз ЖАЛҒАСБЕКҰЛЫ
