Тағдырыңды тамырсыздық індетінен қалқала,
Әр адамда өз анасынан басқа
Жебеп тұрар, демеп тұрар арқада
Болу керек қасиетті төрт ана:
Туған жері -түп қазығы айбыны,
Туған тілі – сатылмайтын байлығы
Туған дәстүр, салт-санасы –тірегі,
Қадамына шуақ шашар үнемі.
Және туған тарихы, еске алуға қаншама
Ауыр әрі қасіретті болса да,- деген Мұхтар Шахановтың осы бір өлең жолдары менің педагогикалық ұстанымым десем артық айтпаған болармын. Себебі, бүгінгі таңда Қазақстанның дүниежүзілік білім кеңістігіне ену қажеттілігі көтеріліп отырған кезеңде білім беру мәселесін, таптаурын әдіс-тәсілдерді инновациялық үрдістермен алмастыру арқылы жалпы білім сапасын арттыру көзделген. Осы орайда әрбір мұғалім озық технологияларды терең талдаудан өткізіп, өзіне тиімдісін таңдауы керек.
Сонау ХХ ғасырдың басында Ж.Аймауытов: «Сабақ беру жай үйреншікті нәрсе емес, ол – жаңадан жаңаны табатын нәрсе» деген екен. Ұстаз пән мұғалімі ретінде осынау жаһандану заманында қай технологияны, қандай әдіс-тәсілдерді таңдаса да өз еркі. Ал, мен қазақ тілі және әдебиеті пәнінің 13 жылдық еңбек өтілі бар мұғалімі ретінде әрбір сабағымда қандай озық технологияны игерсем де, қандай да бір әдіс-тәсілдерді қолдансам да, ақ найзаның ұшымен, ақ білектің күшімен бабаларымыз қорғаған туған жерді қастерлеуге, қазақ халқы үшін әдебиет пен мәдениеттің тілі, ғылым мен білімнің тілі, түрлі іс қағаздарының тілі, көркем әрі бай туған тілімізді құрмет тұтуға, ұлттық тамаша салт-дәстүрімізді ұмытпауға, сан ғасырлық тарихымызды таразылай білуге үйретемін. Жаһандану кезеңінде ұлттық құндылықтарды бойына сіңірген, мәдени мұраларды жадында өшпестей етіп сақтаған құзіретті жеке тұлға қалыптастыру үшін таптырмайтын қарапайым әдіс-тәсіл деп білемін.
Туған тілін, жерін, салт-дәстүрін, тарихын сүйе білген білім алушы білімге іңкәр, жақсылыққа құмар, жүрегі кең, жаны жайсаң, шешендік өткір тілмен сөйлей алатын, ойын ашық жеткізетін, жеке тұлға ретінде қалыптасқан азамат болар сөзсіз. Ал, қоғам бізге қазір, жаһандану заманында, жан-жақты жетілген, рухани бай жаңа заман адамдарын тәрбиелеуді талап етіп отыр.
Қазіргі замануи ұстаздардың алдында өз халқының мәдениетін, әдебиетін, тілін, салт-дәстүрін, тарихын, өнерін сүю арқылы, басқа халықтардың да тілі мен әдебиетіне, салт-дәстүріне құрметпен қарайтын нағыз мәдениетті адам тәрбиелеу міндеті тұр.
Сондықтан оқу орнында әрбір білім алушының болашақтағы өз бағытын дұрыс белгілеп, саралай білуі үшін оларға берілетін білім өзегінде, өзіндіқ сана, көзқарас, дүниетаным мен сенім қалыптастыруда, сондай-ақ, қай ортаға болсын, тез бейімделіп, жаңа ақпараттарды тез түсініп, қабылдау қабілеттілігін, іскерлік қасиетін дамытып, жеке тұлға етіп тәрбиелеуде әдебиет пәнінің орны ерекше. Қазіргі жаһандану заманындағы әдебиетті оқытудың мақсаты — ана тілін құрметтеу, еліміздің тарихын жетік білу, әдет-ғұрпымыздың, салт-дәстүріміздің сан қырлылығын игеру, шешендік өнердің алуан түрлі сипаттары арқылы білім алушылардың сөз мәдениетін жетілдіру, тілді әлеуметтік қызметіне сай орынды жұмсай білуге үйрету, интеллектуалдық қабілеттерін арттыру, ұлттық сана-сезімін ояту, азаматтық ұстанымын, рухани құндылықтарын қалыптастыру. Олай дейтініміз, әдебиет пәнін оқыту негізінде білім алушылардың бойында ұлттық құндылықтарды қалыптастырудың мынандай ерекшеліктерін атап көрсету орынды деп есептеймін. Біріншіден, тарихта болып өткен шешендердің сөздерінің теориялық негіздерін танытатын ережелерден гөрі, сол шешендердің сөз үлгілеріне еліктетіп ой айтуға үйрету әлдеқайда тиімді. Әрі мұндай әдістер білім алушының жас ерекшеліктерімен де іштей қабысып жатады. Себебі, білім алушы үшін темірдей теорияларды қабылдаудан гөрі, өз тәжірибесіне сүйене отырып, ой түйіндеулерін жасау, жеке ой қорытындыларын жүйелеу қызықты. Өйткені олар қандай жағдаятта да өз бетімен жол табуға құштар. Оның үстіне ХХІ ғасырда жас буынды білімнің сипаты немесе тиістілігі емес, өзінің оқу еңбегінің қандай нәтиже беретіні көбірек алаңдатады. Екіншіден, жаңа білім мазмұнында ұлттық дәстүр мен жалпы адамзаттық құндылықтар бір-бірімен түйісіп, өзара сабақтасып берілуі де маңызды талаптардың бірінен саналады. Олай болса, әдебиетті оқытуды баланың қарым-қатынас жүйесіндегі сөз әдебімен, жазба тіл мәдениетімен, шешендікпен жас ұрпақтың бойына халықтық салт-сана мен жаңа деңгейдегі мәдени талаптарды қатар сіңіру, оларды тілдік талғампаздыққа үйретеді. Үшіншіден, қазақ халқының сөзді ерекше қастерлеуі, сөзге тоқтауы секілді қасиеттерін уақыттың бүгінгі талаптарымен ізгілендіру, ұштастыру арқылы қазақ тілінің қоғамдық-әлеуметтік маңызына көз жеткізу. Яғни білім алушының өз тіліне деген құрмет сезімдерін ояту. Төртіншіден, білім алушыны жеке тұлға деп танып, оның шығармашылық қабілеттерін шыңдау.
Олай болса шығармашылықпен жұмыс жасауға талаптанған әрбір мұғалім әдебиеттегі көркем мәтінді ұлттық құндылықтармен өзектестіре оқыта отырып, білім алушыны жан-жақты қабілеттерін дамыта алады.
Төл мәдениет мәйегімен ұштастырылған сабақтар жас буынды өз қадірін білуге, мейірімді, кеңпейіл, сезімтал болуға, жақсы мен жаманды, қас пен досты ажырата білуге үйретеді, жаңа адамды рухани жағынан байытып, оның бойына адамгершілік, имандылық, әсемділік асыл қасиеттерді сіңіреді, отбасын, туған-туысқанын, сонымен қатар туған халқының салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын, Отан-анасын сүйіп құрметтеуге баулиды.
Ж.Аймауытов: «Ана тілі – халықтың халық болып жаралғаннан бергі жан дүниесінің айнасы, өсіп-өніп, түрлене беретін, мәңгі құламайтын бәйтерегі» — деген. Ендеше жас ұрпақты бай әдебиеттің үлгілерін түпнұсқасында оқыту арқылы туған халқының ғасырлар бойы жинақтаған ағыл-тегіл, телегей-теңіз рухани мұрасының мөлдір бастауынан нәр алады. Қазақтың көркем шежіресін, небір алмағайып ауыр күнде намыс туын жықпаған ерлік, елдік тарихын, «мың өліп, мың тірілген» өр тұлғасын зерделейді. Бұл – білім берудің жаңа деңгейіндегі жалпы адамзаттық өркениет пен ұлттық құндылықтарды сабақтастыру.
Лиза Рахманберді,
Шиелі индустриалды-аграрлық колледжінің қазақ тілі
және әдебиеті пәнінің оқытушысы
