Білім беру – кез келген мемлекет үшін экономикалық дамудың қайнар көзі. Бүгінгі күнге дейін білім беру саласын халыққа қызмет көрсету деңгейінде қабылдадық. Тіпті оған бой үйретіп, әуестеніп алдық. Шындығына келгенде, білім беру – болашақтың даму кепілі. Білім – адам капиталының негізі. Сондықтан да білім берудің ауқымы кең. Ол Қазақстан халқының мемлекетті нығайтуға, оның дамуына белсене араласуына жол ашады.
Қоғам қалай өзгерсе, адамзаттың өмір сүру ортасы да кеңейеді, өзгеріске ұшырайды. Әлемде білім беру саласы жаңа деңгейге көтерілетіндігі болжануда. Бұл тек қана бір мемлекеттің деңгейінде шешілетін үрдіс емес. Жаңа заман жаңа талаптар қойып отыр. Осыған орай, ғалымдар форсайт зерттеулер жүргізіп, отандық білім беру жүйесін ұлттық құндылықтар негізінде дамытқаны жөн деп санайды. Осы саланың жаңа моделін жасау қажет.
Осыған сай, мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша мемлекеттік бағдарламалардан ұлттық жобалар форматына көшу жүзеге асырылды. «Білімді ұлт» сапалы білім беру» ұлттық жобасында жедел шешімдерді талап ететін және халықтың қажеттілігін қамтамасыз етуге бағытталған мәселелер бойынша мемлекеттік бағдарламамен сабақтастық сақталған. Ұлттық жобада балаларды мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамту, қалалық және ауылдық мектептер арасындағы оқыту сапасындағы алшақтықты азайту, оқушы орындарының тапшылығы проблемаларын шешу үшін мектеп салу, қауіпсіз және жайлы білім беру ортасын құру және т.б. мәселелер жалғасын тапты.
Ұлттық жоба сапалы білім алуға қолжетімділікті кеңейтуге мүмкіндік береді. Ұлттық жоба әзірлеу барысында қоғам өкілдерімен, білім беру саласындағы сарапшылармен талқыланып, барлық мүдделі мемлекеттік органмен пысықталған. Жоба халыққа ұсынылған сәттен 5 бөлімнен тұрды. Осы жолы біз сол бағыттарға бір шолу жасап алғанды жөн көрдік.
Мектепке дейінгі балаларды біліммен қамту
Оқу-ағарту министрі Асхат Аймағамбетов ұлттық жоба бес міндет, төрт бағыттан тұратынын айтып өтті. Бірінші міндет – мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың қолжетімділігін және сапасын қамтамасыз ету. Аталған міндетті орындау үшін «ақша баламен бірге жүреді» қағидаты бойынша ваучерлік қаржыландыру жолымен мемлекеттік тапсырысты орналастыру арқылы мектепке дейінгі ұйымдар желісін дамыту жұмыстары жалғасатынын жеткізді.
— Нәтижесінде 2025 жылға қарай 2 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі біліммен қамту 95%-ға, 3 жастан 6 жасқа дейін 100%-ға жетеді,- деді Оқу-ағарту министрі.
Бұдан бөлек, Мемлекет басшысының тапсырмасы аясында барлық мектепке дейінгі ұйымдарда бала дамуының жаңа моделі енгізілмек. Сондай-ақ, «Ойын арқылы оқыту» қағидаты негізінде мемлекеттік стандарт өзгертіледі.
Білім сапасындағы алшақтықты азайту
Министрдің айтуынша, «Білімді ұлт» сапалы білім беру» ұлттық жобасының екінші міндеті – орта білім беру сапасын арттыру. Атап айтқанда, өңірлік, қалалық және ауылдық мектептер арасындағы оқыту сапасындағы алшақтықты азайту. Осы орайда, Ұлттық жоба аясында оқушылардың білім сапасындағы алшақтықты азайту бойынша кешенді шаралар қабылданатынын жеткізді.
— Ұлттық жоба аясында 12 жылдық оқытуға көшу жоспарланып отыр. Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына өзгерістер енгізіліп, жаңа оқу жоспарлары мен білім беру бағдарламалары бекітіледі,- деді министр.
Сондай-ақ, ол оқушы біліміндегі олқылықтардың орнын толтыру үшін мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша «Цифрлық мұғалім» жобасы іске асырылатынын атап өтті. Сонымен қатар, биылдан бастап қосымша білім беруге мемлекеттік тапсырыс орналастыру жоспарланып отыр.
— Бұл процесс конкурстық негізде және жеке ұйымдарда өтеді. Мемлекеттік-жекеменшік әріптестік қысқа мерзім ішінде балаларды үйірмелер мен секциялармен қамтуды 90%-ға дейін ұлғайтуға көмектеседі,- деді министр.
Осы орайда алдағы уақытта мемлекеттік тапсырысты орналастыру бойынша нормативтер қабылданып, енді жергілікті атқарушы органдар осы мақсаттарға қаражат бөлу қажет.
Балаларды оқыту үшін қауіпсіз әрі жайлы жағдайлар жасалады
Министрдің сөзінше, үшінші міндет – мектептерді жайлы, қауіпсіз және заманауи білім беру ортасымен қамтамасыз ету. Сондай-ақ, оқушы орындарының тапшылығын қысқарту үшін 2025 жылға қарай 1000 мектеп салу жоспарланған. Нәтижесінде үш ауысымды мектептер жойылып, апатты мектептер үлесі 0,1%-ға дейін қысқартылады деп күтілуде.
— 2025 жылға қарай шағын қалаларда, аудан орталықтары мен ауылдарда 5000 мектеп модернизацияланатын болады. Білім беру ұйымдарында балаларды оқыту үшін қауіпсіз және қолайлы жағдайлар жасалады,- деді А.Аймағамбетов.
Сондай-ақ, мектептерге күрделі және кешенді жөндеу жұмыстары жүргізіледі. Білім беру ұйымдарын жоғары жылдамдықты интернетпен қамтамасыз ету, мектеп жиһаздарын жаңарту, мектеп кітапханалары мен асханаларын модернизациялау жоспарлануда. Оның дерегінше, мектептердің 90%-ы пәндік кабинеттермен жабдықталып, мектептердің 100 пайызы күзет, бақылау және қауіпсіз кіру жүйесімен қамтамасыз етілетін болады.
— Осы шаралардың барлығы оқушыларды оқыту үшін қолайлы орта құруға, әрбір оқушының әлеуетін іске асыруға және балалардың білім сапасын жақсартуға мүмкіндік береді, — деді министр.
Оны мәлімдеуінше, ерекше білім беру қажеттілігі бар балаларды психологиялық-педагогикалық қолдауды қамтамасыз ету үшін норматив 50 мың балаға 1 психологиялық-медициналық-педагогикалық комиссия есебінен жаңартылады. Ол үшін 43 психологиялық-медициналық-педагогикалық комиссия өз жұмысын бастайтын болады. Бұдан бөлек, мүмкіндігі шектеулі балаларды арнайы психологиялық-педагогикалық қолдау шараларына мемлекеттік білім беру тапсырысы орналастырылмақ.
Жастардың 100%-ы тегін техникалық, кәсіптік біліммен қамтамасыз етіледі
Министрдің мәлімдеуінше, ұлттық жобаның төртінші міндеті – қолжетімді әрі сапалы техникалық және кәсіптік біліммен қамтамасыз ету. Осы орайда, ол 2025 жылға қарай жастардың 100%-ы сұранысқа ие мамандықтар бойынша тегін техниалық және кәсіптік біліммен қамтамасыз етілетінін жеткізді. «Қамтуды ұлғайту нәтижесінде NEET санатындағы жастар үлесінің төмендеуі күтілуде. Колледждердің оқу-өндірістік шеберханаларын заманауи жабдықтармен жарақтандыру бойынша жұмыс жалғасады.
«Жас маман» жобасы шеңберінде колледждер базасында 20 құзыреттілік орталығы құрылатын болады. Барлық колледжде WorldSkills талаптарын ескере отырып, құзыреттілікті айқындау бойынша демонстрациялық емтихан енгізіледі», — деді министр.
Қазақстандық жоғары оқу орындарының бәсекеге қабілеттілігі
Бесінші міндет – қазақстандық жоғары оқу орындарының бәсекеге қабілеттілігін арттыру. Мәселен, ұлттық жоба шеңберінде 20 академиялық ұтқырлық орталығы 15 өңірлік және 5 педагогикалық жоғары оқу орны және Назарбаев университетінің тәжірибесі бойынша 2 озық ЖОО құрылмақ. Сонымен қатар, 2025 жылдың соңына дейін шетелдік жоғары оқу орындарының 5 филиалын ашу жоспарлануда.
— Бұл жастардың шетел асып кетуін азайтуға мүмкіндік береді. Кәсіпорындар, орталықтар базасында дағдылар мен құзыреттерді дамыту бойынша үздіксіз білім беру, сондай-ақ техникалық және кәсіптік, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының түлектерін қолдау қамтамасыз етіледі. ЖОО-ларда зерттеу экожүйесінің жұмыс істеуі үшін жағдайлар жасалатын болады,- деп түйіндеді Асхат Аймағамбетов.
Сыр еліндегі білім деңгейі көтеріледі
«Білімді ұлт» сапалы білім беру» ұлттық жобасы бойынша Сыр елінде де біршама шаруа қолға алынып, жолға қойылып келеді. Мәселен, 2021 жылдан бастап білім саласы жаңа басқару жүйесіне көшіріліп, қала, аудан әкімдіктерінің құзыреттіліктері облыс деңгейіне өтті. Ал, 2022 жылы білім саласының жалпы бюджеті 204,4 млрд. теңгеге жетіп, былтырғы жылмен салыстырғанда17 % — ға артты.
Бүгінгі күні облыстағы 677 мектепке дейінгі ұйымда (162 мемлекеттік, 439 жекеменшік, 76 шағын орталық) 59369 бала тәрбиеленуде. 3 жастан 6 жасқа дейін балалар 100% мектепке дейінгі ұйыммен қамтылса, 2 мен 6 жас аралығындағы балалардың қамтылу көрсеткіші – 90,7%. Жеке балабақшалар үлесі 73 % болып отыр. Айта кетейік, мектепке дейінгі ұйымдардағы педагогтар саны 5909-ға жеткен. 2022 жылы балабақшаларда мыңнан аса жаңа орындар ашылады деп жоспарлануда.
— Өткен 2021-2022 оқу жылында аймақта 311 мектеп жұмыс жасады, оның ішінде 295 мемлекеттік және 16 жеке мектеп. Оқушы саны – 176045. Оқушылар 2020-2021 оқу жылымен салыстырғанда – 8193-ке артқан.
2022-2023 оқу жылында бірінші сынып қабырғасына 19568 оқушы келеді деп күтілуде. Осы ретте, оқушылар саны 2021-2022 оқу жылмен салыстырғанда 6812-ге артады деп жоспарлануда. Жеке мектептер санының артуында оң динамика байқалады.
Бүгінде мектептердегі педагогтар саны 23086, оның 21851-і жоғары білімді, 1235-і техникалық және кәсіптік оқу орнын аяқтаған мамандар,- деді білім басқармасы басшысының міндетін атқарушы Бағдат Бердаулетов.
Оның айтуынша, облыста инклюзивті білім беруді дамыту мақсатында 2020-2022 жылдарға арналған арнайы «Жол картасы» іске асырылуда, оған 4 млрд. теңге қаржы қаралыпты. 2022 жылы білім беру ұйымдарында 28 инклюзивтік кабинет, 2 ресурстық орталық, 47 логопункт ашылады.
Облыста 61 қосымша білім беру ұйымы бар, 53959 бала қамтылған. 2021-2022 оқу жылында мектеп жанындағы жалпы қосымша біліммен 156430 бала қамтылып отыр. Сонымен қатар, 2022 жылы аймақта 9 лагерь жұмыс жасайды. Барлық жазғы лагерьде 6743 бала тынығатын болады.
2022 жылы 4350 орынға арналған 9 мектептің құрылысы жүргізілуде. Тарқатып айтар болсақ, Аралдан 200 орындық мектеп, Қазалыдан 250 орындық мектеп, Қызылорда-Жезқазған тас жолы бойынан 600 орындық, Жаңақорғаннан 600 орындық №169 мектеп, «Майбекет» шағын ауданынан 300 орындық, Сұлтанмұратов көшесінен 300 орындық, барлығы 6 мемлекеттік және Қызылордадан 2, Арал қаласынан 1 мектеп, барлығы 3 жеке мектеп салынуда. «Білімді ұлт» сапалы білім беру» ұлттық жобасында айтылғандай, үш ауысымды мектептердің мәселесін шешуде бұл үлкен қадам болғалы отыр.
Білімге құйған қаржының қайырымы зор, берері мол. Сондықтан өркениет өзегінің өлшемі болған «Білімді ұлт» сапалы білім беру» ұлттық жобасы талай өреннің өмір жолына өнеге әкелері айқын.
Айдар САЙЛАУОВ
