Жас ұрпақтың өсіп-жетілгенде қандай болатыны ең алдымен оның тәлім-тәрбиесіне тікелей байланысты. Әл-Фарабидің «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың хас жауы» деп айтқаны бүгінгі күні де маңызға ие. Сондықтан қазіргі таңда да балабақшада, мектепте, тіпті жоғары оқу орында да тәрбиеге жете көңіл бөлінгені дұрыс. Себебі білім алдыңғы орынға шығып, тәрбиеге көңіл бөлінбей қойса, мұның арты адамның толыққанды тұлға болып қалыптасуына кері әсерін тигізері хақ.
Білім санаға сіңіп, ойда қалады. Ал, тәрбие адамның күллі жан-дүниесіне әсер етеді, тұлғалық қасиеттерін қалыптастырады. Ол 45 минут сабақ берумен шектелмейді, үздіксіз жүретін үдеріс. Сондықтан адамды отбасы, қоғам, қоршаған орта тәрбиелейді. Осылардың ішіндегі ең маңыздысы отбасылық тәрбие болса, содан кейін баланың мектепте алатын тәрбиесі. Баланың тәлім-тәрбиесіне ерекше мән берген халқымыз «баланы жастан» деп мәтелдеген. Қазақ халқында ертеден өзіндік тәрбие мектебі, қалыптасқан дәстүрі отбасында басталып, мектепте берілетін тәрбиемен ұштасады. Мектеп қоғамнан тыс өмір сүре алмайды. Ал, мектепті бітірген азаматтар қоғамға араласады, қоғамдағы құндылықтарды қалыптастырады. Осы тұрғыдан келгенде қоғамның рухани-мәдени келбетіне мектептің тигізер ықпалы күшті.
Иә, алтын бесік – отбасы болса, алтын ұя – мектеп. Екеуі де қасиетті, әрі қастерлі. Өйткені отбасы адамды дүниеге әкеліп, қалыптастырып, дамытып, жетілдіріп жатса, мектеп ақыл-ойы мен білімі толысқан, жан-жақты жетілген, өз бетімен өмір сүруге бейім, толыққанды адам етіп тәрбиелеп шығарады. Бұл екі ортаның да мақсат-мүддесі ортақ, міндеті – біреу.
Тұңғыш ағартушы педагог Ы.Алтынсарин «Күнәнің ең үлкені – бала жанының нәзік пернелерін дұрыс сезе алмайтындарда» — деп, бала тәрбиесіндегі басты тұлға ұстаздарды өз ісіне үлкен жауапкершілікпен қарауға шақырған. Ұстаздың ерекшелігі сонда, ол балаға деген шексіз сүйіспеншілікті талап етеді. Балаға жан азығы – жылулық, сүйіспеншілік қажет. Сондықтан ұстаз, біріншіден, мейірбан адам ретінде, шолжаңды да, тіл алғышты да, ақылдыны да, жалқауды да бірдей жақсы көру керек. Бойындағы жан-шуағын балаларға тең үлестіре білген жөн. Екіншіден, баланы түсіне білу, оларға өктемдік көрсетпеу. Баланың көңіл құбылысын, жүрек тебіренісін, оның сезімі мен талпынысын түсіне отырып, педагог тәрбиеге қол жеткізе алады. Үшіншіден, ұлт болашағын, еліміздің келешегі жас ұрпақты тәрбиелеп отырғанын әсте ұмытпау қажет. Осы тұрғыда ұлттық мәдениеттің, әдебиеттің, ана тілдің, халықтық педагогиканың тарихы мен болашағы да мектептегі жас ұрпақ тәрбиесіне байланысты.
Бір сөзбен айтқанда, мектеп – тәрбие мен білімнің қазыналы ордасы. Шәкірт 11 жыл уақытын мектепте өткізетін болса, тұлға тәрбиелеуде мектепке жүктелер міндет те зор. Нарық заманында адами құндылықтардың өзгеріп, ғаламтордың, жаңа технологияның, телеөнімдердің тез арада дамып кетуі тәрбиенің насихаттық жағына кері әсер еткені сөзсіз. Дегенмен, тәлімді тәрбиенің орны қашанда бөлек. Оны самсаған техника ешуақытта алмастыра алмайды. Ол өнегелі де ұлағатты сөзбен, үлгі көрсетумен, бағыт-бағдар берумен, жол көрсетумен жүзеге асырылады. Әлбетте, қоғам өзгерісінде жас буынға тағылымды тәрбие беріп, зердесіне жол табу ұстаз үшін оңайға соқпасы анық. Десек те шыбықты қалай исең, солай қисаятынын ұмытпауымыз керек. Осы тұрғыдан келгенде ана тілінде берілетін тәрбиенің, ұлттық педагогиканың орны бөлек, өзгеше. Өйткені онда ананың ақ сүтімен берілетін қасиет бар. Ана тілінің тұнық та мөлдір қайнарынан сусындап өскен бала ар мен иманнан, әдеп пен ибадан, дәстүр мен салттан, халық даналығынан хабардар болып өседі. Мұның бәрінің қалыптасуына туған тілінің қадір-қасиеті барынша ықпал етеді.
Бүгінгі күні ғасырлар қойнауында қалыптасқан ұлттық тәрбиені, озық өнегелі дәстүрді, асыл қасиетті бала бойына сіңіруде, оны ұтымды пайдалану аса маңызды міндеттердің біріне айналып отырғаны даусыз. Сондықтан ұлттық мәдениеттің, әдебиеттің, тілдің, халықтық педагогиканың тарихы мен болашағын мектептегі жас ұрпақ тәрбиесіне байланыстырып отыру қажет. Егеменді еліміздің болашақ ұрпақтарының сана-сезімін, ұлттық психологиясын, ата-бабаларымыздың салт-дәстүрімен сабақтастыра отырып тәрбиелеу – қазіргі күннің ең өзекті мәселесінің бірі. Ата-ана мен мұғалім бірлесіп, жүйелі жұмыс жасағанда ғана бала бойына ізгі қасиеттерді толығынан сіңіруге болады.
Динара Қалжанова,
№169 Н.Илялетдинов атындағы
орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті
пәнінің мұғалімі
