Ол шарға бойлы, иегінде қысқалау сирек сақалы бар, жүзі нұрлы жан болатын. Ұзақ жылдар мектепте ұстаздық еткен, зейнетке шыққалы бері имандылық жолынан айнымайды. Өзі танитындардың баршасының қуаныш, қайғысында сол жерден табылады, мұны өзіне парыз санайды және барған жерінде ислам жайлы болсын, адамгершілік туралы болсын, кез келген тақырыпта өз ойын ашық айтып отырады. Оның есім-сойы – Ешмұрат Зияшұлы Берденов.
Айдынды Арал теңізінің батыс жағалауында Ақбасты деген ауыл бар. Кезінде осы беттегі үлкен Ауан балық зауыты осында болды. Күндіз-түні тыным таппайтын кемелердің дыбысы, соларға балық тиеп, қалаға жөнелтіп жататын жұмысшылар, теңізден оралып су маржанын қабылдаушыларға тапсыратын балықшылар, әйтеуір ауылда тынымсыз еңбек қазанында қайнап жатады. Тұрғындарының аузын ашса жүрегі көрінетін, бірі-бірімен тату, бірінің жұмысын екіншісі жайғап жататын, есіктеріне құлып салуды білмейтін қазақы ауылда Зияш деген соғыс ардагері болды. Балық зауытының кадр бөлімінің меңгерушісі. Майданда байланысшы болған, 1943 жылы соғысқа аттанып, 1946 жылы оралған, бірнеше орден, медальдары бар. Ол кісінің қосағы Балқия деген апамыз еді. Үй шаруасындағы әйел. Берденов отбасында бес бала өсіп ержетті. Үлкені Ешмұрат, сонан кейінгі Нұрсәуле, Досболат, Мейрамбек, Досымжан. Осылардан Досболат ертерек марқұм болды, артында балалары бар. Қалғандарының әрқайсысының отбасы бар, келін түсіріп, немере сүйіп отырғандар.
Отағасы Зияш қарапайым болса, Балқия апамыз қайратты еді. Ол ауылдағы жиын-тойларға белсене қатысып, әр істің тігісін жатқызып отыратын. Апамыздың бір қасиеті кез келген танысының торқалы той, қаралы жиынында қай жерде болмасын барып қатысатын. Өзі: «Бар болса бір көйлегімді қолымы ұстай барамын, ол табылмаса қуанышына күлкімді, қайғысына көз жасымды апарамын» дейтін. Апамыз келместің кемесіне мінгенде жаназаға жиналған жұртшылықтан жер қайысты ғой.
Ешаға ардақты әкенің, аяулы ананың тәрбиесін көріп өсті. Берденовтер әулетінің Үбайдулла, ертерек дүниеден өткен Алдаберген, Қожаберген, Кенжемұрат ағаларының өнегелі істерін үлгі етті.
Ауылдағы №22 орта мектепті бітірген соң Алматыдағы Абай атындағы пединституттың тарих факультетіне құжаттарын тапсырды. Студент атанды. Бітірген соң Арал қаласына келді, осында мектепке тарих пәні мұғалімі боп орналасты. Жас маман ерекше құлшыныспен жұмысқа кірісті. Біраз тәжірибе жинаған соң аудандық білім бөліміне инспектор болып кетті.
Өзінің айтқаны бар: «Бірде Сыр бойындағы мектептерге сапарға шықтық. Әр пән бойынша мамандар бармыз. Мектептерді жағалай бастадық. Бөген мектебіне барғанда, «өздеріңіз сабақ өткізіп үлгі көрсетпейсіздер ме?» деген сұраныс болды.
Содан өзім бір сыныптың тарих сабағын алдым. Тақырып ХІХ ғасырдағы мәдениетке байланысты екен, орыс әдебиеті мен қазақ әдебиетін байланыстыра Пушкиннен, Абайдан шумақ-шумақ өлеңдер де айтып жібердім. Мұғалімдер риза болды. Бір жастау мұғалім: «Ағай, сіз әдебиеттен сабақ бергендей болдыңыз» дегені бар.
Ешағаң айтқан әңгімелерінен білімділігі, биік парасаты байқалып тұрады. Оның анасынан жұққан қасиеті болса керек, той-садақалардан қалмай қуанышына құтты болсын, қайғысына көңіл айтады. Кездескен жерден амандық сұрасып, жан-жағыңның амандығын біліп болғасын өзінің баяу сөйлейтін дағдысымен әңгімесін бастай береді. Айтқандарынан үлгі алар жайларға қаныға бересің.
Имандылық жолына түсіп жүрген кезінде бір танысы: «Намазды ерте оқып кеттің ғой» деген еді. Сонда Ешаға: «Мен намазды керісінше кеш бастадым, адамға ол он екі жастан парыз етілген» дейтін.
Оның кей кездері ақ параққа қалам жүгіртіп, қиял әлеміне шарықтап, өлең жазатыны бар. Достарының туған күніне сыйлығымен өлеңін алып барады. Муза әлеміндегі оның жазғандарын жинақтаса, көлемді бір кітап болып қалар-ау.
Өзім Ешағаның пікірлес інілерінің бірі болдым. Ортақ әңгімеміз жараса қалатын. Мақала жазатыным бар бірде: «Сіз туралы мақала жазайыншы» дегенмін. Ол: «Сенен бұрын да жазбақ болғандар болды. Мақтайсың ғой, керек емес. Мадақ, мақтау бір Аллаға лайық» деді. Мен үндемедім.
Өмір болғасын қуаныш пен қайғы, жақсылық пен жамандық қатар жүреді. Жас ұлғайған сайын адамның ыңқыл-сыңқылы көбейіп, ауруы жиілейді. Ешаға басынан да сондай жайлар өткен. Қосағы Бағда басына ота жасатып, біраз қиыншылық көрді. Мұндайды адам қалай уайымдамайды, Ешаға мұны «Алланың сынағы ғой» дейтін.
Бүгінгі заманауи технологияның дамыған кезінде әлеуметтік желідегі жаңалықтарды қалтамыздағы ұялы телефонмен біліп отырамыз. Телефондағы чат дегеніңіз қазіргілердің баршасында бар, біреу емес, бірнешеу. Ешағамен де бір чатта бармыз, осында да ол ең алғашқы болып шығып, таныстарына ақжүрек тілегін білдіріп отыруды ұмытпайтын.
Бірнеше жыл мектепте ұстаздық еткендіктен шәкірттері мерейтойлық басқосуларға шақырып жатады. Мұндайдан қалмайтын ол студент кездегі достарымен де байланысын үзбейді. Алыстағы Алматыға сапарлатып барып қайтады.
Адам өмірін қамшының сабындай қысқа деп жатамыз. Бұл рас. Мың жасаған Лұқпан: «Есікті аштым, жаптым» десе, поэзия арыстаны Мұқағали: «Өмір дегенің бір жарық сәуле екен ғой» депті. Дүниеге келдің, кетесің, өмір сүрдің, өлесің. Бұл ақиқат.
Ешаға немересімен моншаға барады. Жуынып-шайынып сәл кідіріңкіреп, немересін үйге жібереді. Сол аралықта қан қысымы көтеріліп құлайды. Тілге келмей, үш-төрт күн жатып, пәниден бақиға кете барды. Дүние жалған деген сол.
Ешағаңның артында ұлы Руслан және қыздары Гүлнұр, Гүлзира, Гүлбану, Рауан қалды. Барлығы да жоғары білім алған, өз жұмыстарының мамандары.
Сол күндері дәптеріме мынадай өлең жолдары түсіпті:
«Қош, Ешаға!
Қоштасар жер осы ара,
Жолайрыққа келіп қалдық, сірә да…
Таразыға тартылғанда амалың,
Жұмақ болғай мекеніңіз ол жақта.
Жарқын жүзде жолықтырғай машқарда,
Зияш әкең, Балқиядай анаңа».
Дүниеден өткен Ешағамыздың артынан дұға етеміз. Біздің қолдан келетіні осы ғана.
Өтебай Серәлі,
Ақтөбе қаласы
