Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев отандық сайлау жүйесінің ашық әрі барша азаматқа қолжетімді түрде өткізу қағидасын басты міндет екенін жеткізген болатын.
Ең алдымен бұл әрбір сайлаушы құқығының сақталуы, сайлаудың заң талаптарына сай өтуі. Бұл ретте сайлауды ұйымдастыру және өткізу комиссия мүшелеріне тікелей байланысты.
Президент пәрменімен 2023 жылы сайлау комиссиялары кәсіби негізде тұрақты жұмыс жасауға көшті. Бұл өз кезегінде әрбір саяси науқанды өткізетін комиссия мүшелері үшін үлкен жауапкершілік жүктеді. Соның нәтижесінде 31 комиссия мүшесі тұрақты жұмыс атқаруда. Яғни бұрынғы жылдармен салыстырғанда кадрлар құрамы 1,7 есеге өсті.
Биыл қайтадан аймақтарда округтік комиссия құрылып, Мәжіліс және мәслихат сайлауында жұмыс атқарды.
Ал, 2024 жылдан бастап облыс, қала, аудандық сайлау комиссиялары мен учаскелік комиссия мүшелерінің құрамы жаңадан жасақталды.
2023 жыл сайлау жүйесіне елеулі өзгеріс әкелген жыл ретінде тарих қойнауына енді.
Мемлекет басшысы Парламенттің құзіретін кеңейтіп, депутаттардың пәрменін күшейту қажет екенін нақты айтқан болатын. Міне, соның дәлелі ретінде елімізде 19 наурыз күні Мәжіліс және мәслихат депутаттарының сайлауы ашықтық қағидатына сай ұйымдастырылды.
Саяси партиялар мен өзін-өзі ұсынған азаматтарды жақтап дауыс берген тұрғындардан бөлек, «бәріне қарсымын» белгісін таңдап, өз азаматтық көзқарасын танытқан сайлаушылар да бар. Бюллетеньге енген бұл өзгеріс әрбір азаматтық демократиялық таңдау құқығын қалыптастырып отыр.
— Расында, сайлауды өткізудің жаңа форматы азаматтардың саяси процеске қатысу қолжетімділігін едәуір кеңейтті және тұтастай сайлау процесін жаңартты деуге болады. Бұрынғыдай емес, азаматтар үкіметтік емес ұйым немесе саяси партиядан ғана емес, өзін-өзі ұсына алатын жағдай туындады. Бұл азаматтық көзқарасы қалыптасқан, өзіндік айтары бар адамдардың сайлауға қатысуына жол ашып, саяси бәсекелестікті күшейтуге мүмкіндік берді, — дейді Қызылорда облысы аумақтық сайлау комиссиясының төрағасы Әділбек Ерсұлтанов.
Сайлау процесі Қызылорда облысында заң талаптарына сай ашық әрі әділ өткізілді. Өңірде 7000-ға жуық байқаушы сайлаудың өту барысын бақылады. Халықаралық ұйымдардан келген 7 топтан құралған 14 байқаушы, республикалық деңгейдегі 14, облыстық деңгейдегі 25 қоғамдық ұйым мен бірлестіктің 3000-ға жуық байқаушысы сайлау процесінің ашық әрі әділ өтуін қадағалап, оң бағасын берді.
Мұнан бөлек, кандидаттардың сенім білдірген 4000 адамы сайлаудың өтуі барысына ықылас білдіріп, ерекше белсенділік танытты. Мұның бәрі елімізде, оның ішінде аймағымызда сайлаудың саяси мәдениетінің жоғарылауына жол ашты.
ҚР Парламенті Мәжілісі депутаттығына аймақ атынан Мұрат Нәлқожаұлы Ергешбаев және Мархабат Жайымбетұлы Жайымбетов сайланды. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылар дауыстарының 5 және одан көп процентін алған «Amanat» партиясы 13 мандат, «Ақ Жол» Қазақстанның емократиялық партиясы – 3 мандат алды.
Сондай-ақ, бірмандатты облыстық мәслихатқа 16 депутат сайланды. Осылайша облыстық мәслихат депутаттарының құрамы 56 пайызға жаңарды.
Қорытындыға сәйкес, Қызылорда облысындағы 486002 сайлаушының 67,21 пайызы дауыс беруге қатысты. Осылайша республикадағы белсенділік бойынша алғашқылардың бірі болды.
2023 жылы Президент бастамасы аясында облыстық мәслихат депутаттарының шешімімен 5 қарашада Сырдария және Шиелі ауданы әкімдерінің сайлауы өткізілді.
Пилоттық сайлауда 72 мың сайлаушы дауыс беру мүмкіндігіне ие болды. 6 кандидат арасынан сайлаушылардың ең басым дауысына ие болған Нұржан Сәбитұлы Ахатов Шиелі ауданының әкімі, Берік Әбдіғаппарұлы Сәрменбаев Сырдария ауданының әкімі болып сайланды.
Тағы бір маңызды сайлау – Сенат депутатын сайлау. «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына 12-бабының 13-тармақшасына, 69-бабының 1-тармағының 3-тармақшасына, 4-тармағына және 83-бабының 1-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясының 2024 жылғы 6 наурыздағы №19/21 қаулысымен 2024 жылдың 25 сәуір күні Қызылорда облысынан Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының шығып қалған депутатының орнына сайлау тағайындалды.
«Достық үйі» ғимаратында барлық деңгейдегі мәслихат депутаттарының бірлескен отырысы ұйымдастырылып, таңдаушылар үшін дауыс беру өткізілді.
Дауыс беруге 147 депутат қатысты. Нәтижесінде Наурызбай Сейтқалиұлы Байқадамов ҚР Парламенті Сенатының депутаты болып сайланды.
Аймақта ауыл әкімдерінің тікелей сайлауы да қарқынды өткізілуде. Өткен жылы 38 ауыл әкімі сайланды.
Қызылорда облысы аумақтық сайлау комиссиясының төрағасы Әділбек Ерсұлтановтың айтуынша, биыл өңірде 25 кент және ауылдық округ әкімдерінің өкілеттілік мерзімі аяқталады. Оның 8-і сайланып үлгерді.
Атап айтсақ, 25 ақпан күні Жосалы, Иіркөл, Қармақшы ауылдық округтерінде, 17 наурыз күні Жаңақорған Қыраш ауылдық округінде, 21 сәуір күні Сарыкөл ауылдық округінде, 19 мамыр Жосалы кенті, ІІІ Интернационал, Ақжар ауылдық округтерінде сайлау өткізілді.
Сайланған 8 әкімнің 7-і ер, 1-і әйел азаматша. Оның 3-і ауыл әкімі, 3-і мемлекеттік қызметкер, 1-і кәсіпкер, 1-і уақытша жұмыссыз.
— Ауыл әкімдерінің сайлауы заң талаптарына сай, әділ әрі ашық түрде өткізіледі. Тұрғындар ауылдың әлеуетін көтеру үшін инвестиция тартуға ынталы, әлеуметтік мәселелерді шешуге ниетті, туған жеріне жанашыр азаматтарды ауыл әкімі ретінде сайлап дауыс беруде. Әрине, «бәріне қарсымын» деген белгіні де таңдайтын ауыл тұрғындары жоқ емес.
Мәселен, өткен жылы сайлауға түскен азаматтардың 92,8 пайызы өзін-өзі ұсыну жолымен бақ сынады. Яғни азаматтық ұстанымы айқын, білімді кез келген азаматтың кандидат болуға мүмкіндігі бар,-деді Ә.Ерсұлтанов.
Апта соңында, яғни 16 маусымда Шиелі ауданының Еңбекші, Қарғалы, Жаңатұрмыс ауылдық округ әкімдерінің сайлауы өтеді. 3 округте 2500-ге жуық сайлаушы дауыс беру құқығына ие.
Бүгінгі күні Қызылорда облысы бойынша барлығы 146 кент және ауылдық округ әкімі бар. Олардың 143-і ер, 3-і әйел азаматша. Алдағы уақытта өңірде 3 ауылдық округ әкімінің өкілеттілігі мерзімінен бұрын тоқтатылды. Олар — Шиелідегі Ақмая, Тұран және Сырдария ауданындағы Аманкелді ауылдық округі.
Сонымен бірге 14 шілде күні Қазалы ауданының Әйтеке би кенті және Жаңақорған ауданының Сунақата ауылдық округі әкімінің сайлауы өтеді.
Е.Ерболұлы
