Сыр өңірінде ақын, жырау Жүсіп Қадірбергенұлының 150 жылдығына арналған «Қара өлеңнің шебері – Қаңлы Жүсіп» атты республикалық ақындар айтысы болып өтті. Айтысқа Петропавл, Алматы, Тараз, Шымкент, Түркістан, Қызылорда қалалары мен Арал, Қармақшы, Шиелі аудандарынан елге белгілі 12 ақын қатысып, бақ сынасты.
Айтысқа арнайы келген облыс әкімі Нұрлыбек Нәлібаев сөз шеберлерін құттықтап, сәттілік тіледі.
— Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы жақында ғана өткен Ұлттық құрылтайдың отырысында «Ұлттың жаңа болмысы білім, ғылым және мәдениет саласын дамыту арқылы қалыптасады. Осы үш бағыт рухани даму саласындағы жұмыстың мызғымас үштағаны» деген болатын. Аймақ мәдениетін дамытуда ауқымды бастамалар бар. Биыл облыс орталығынан 1000 орындық «Өнер орталығын» ел игілігіне табыстаймыз. Бұл зәулім сарай таланттардың бұлақ көзін ашып, халық мұрасын жаңғыртатын өнерлі ұрпақтың жетілуіне қызмет етпек. Биылдан бері 20 мәдениет және әдебиет өкіліне облыс әкімінің арнайы «Тұран» сыйлығын табыстауды бастадық. Бұл сыйлық әдебиет пен өнер өкілдерінің шығармашылығын шыңдауға септігін тигізетініне сенімдімін. Игі бастаманы жыл сайын жалғастырамыз,- деді аймақ басшысы.
Бүгінгі айтыстың қазылар алқасының құрамында төрағалық еткен ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, ТҮРКСОЙ Жазушылар одағының төрағасы Ұлықбек Есдәулет, Қорқыт ата атындағы Қызылорда университетінің профессоры Ғабит Тұяқбаев, ақын, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі Елубай Әуезов, айтыскер ақындар Бекарыс Шойбеков және Мамыр Байдәулетов бар. Сайысты Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, республикалық және халықаралық ақындар айтысының жеңімпазы Аманжол Әлтаев жүргізді.
Қаңлы Жүсіп Қадірбергенұлы – ақын, Сыр бойындағы шайырлық мектептің көрнекті өкілдерінің бірі. Ел арасында «Қаңлы Жүсіп», «Молла Жүсіп» деген есімдермен аты шыққан. Алғашқыда ауыл молдасы Темір қожа деген кісіден хат танып, әрі қарай өз бетінше мұсылманша және орысша сауатын жетілдірген. 14-15 жасқа қараған шағында ақындығымен халыққа таныла бастады. Біраз уақыт биге атқосшы, болысқа тілмаш болды. Кеңес өкіметі тұсында Тереңөзек қыстағының сотында хатшылық қызмет атқарған. Қаңлы Жүсіптің «Замана түріне», «1916 жыл» атты толғауларында орыс отаршылдығын әшкерелеу мен ұлт бірлігін насихаттау орын алса, «Әлди-ай» әуенімен айтылатын, «Оспанбайдың қызы едім, мен Зылиха» өлеңінде және «Жүкті қыз», «Ана мен бала» хикаяттарында әйел теңдігі мәселесі жырға қосылады. Ақынның «Мағрупа қыз», «Мәрді Салық», «Ағайынды үш жігіт», «Әбірһаттың бастан кешкендері», «Түлкі, қасқыр һәм қой» атты қисса-дастан, мысалдары шығыстық үлгіде жазылған.
Қаңлы Жүсіп – жұмбақ-айтыстың шебері. Қарасақал Ерімбетпен, керейт Даңмұрынмен, Нақып қожамен, Шәкей салмен, Бермағанбетпен жазбаша айтыстары сақталған. Оның Кете Жүсіппен жазба айтысы сегіз жылға созылған.
— Сыр өңірінде жыр аламаны ту көтерді. Тартысты сөз бәсекесі, шалқыта салған мақам-саз халықтың рухын көтеріп жатқанын айтыс алаңында отырған біз айқын сезіп отырмыз. Қазақ — өзегіне өнер біткен халық. Жыр десе, ән-күй десе дәтке қуат, рухқа нәр табамыз. Дене-бітіміміздің о жақ, бұ жағындағы құрыс-тұрысы жазылып, серпіліп қаламыз. Бұл – айтыстың, сөз өнерінің жан дәруіші екендігінің айғағы. Сол үшін де ғасырлар бойы алтын тін, арқау-желісін үзбеген арда өнер өзінің жанкүйерлерінің жүрегінен алыстамай келеді,- дейді облыстық мәдениет және спорт басқармасының басшысы Мира Қазбекова.
Сыр бойында өнер өкілдерін қолдау, шығармашылығын шыңдау үшін бірқатар тың бастамалар мен жобалар жүзеге асырылуда. Жыл сайын тұрақты түрде кемінде бір мәрте республикалық аламан айтыс өткізу жолға қойылған. Сыр өңірінде өтетін жыр додасына айтыскерлер үлкен дайындықпен келіп, көрерменге рухани демалыс сыйлайды. Әсіресе, өз топырағымыздан шыққан сөз қадірін білетін жас жүйріктердің өсіп келе жатқаны қуантады.
Айтыста Қаңлы Жүсіптің сөз өнеріндегі орнын сөз еткен ақындар тартымды айтыс үлгісін көрсетті. Әр жұп көрерменнің қошеметіне бөлінді. Көсіліп жырлаған ақындардың сүбелі сөз тіркестері жан жадыратты. Қыз бен жігіт айтысы көрерменді күлкіге көмді. Осы орайда Сыр өнері мен мәдениетінің дамуына, өңірімізде айтыстың жанданып келе жатқанына өзге облыстан келген айтыскерлер танданысын жасырмады.
Айтыс нәтижесінде бас жүлде шымкенттік ақын Нұрлан Есенқұловқа берілді. Бірінші орынды Мұхтар Ниязов алса, екінші орын шиелілік айтыскер ақын Иранғайып Күзенбаевтың қанжығасына байланды. Ал, үшінші орынды қызылордалық Нұрмат Мансұров пен аралдық Бексұлтан Орынбасаров өзара бөлісті. Мұнан бөлек, павлодарлық Жігер Бөкенге, өскемендік Серік Қуанғанға, қармақшылық Сырым Әділбековке, алматылық Нұрзат Қаруға және шиелілік Ержігіт Бекжанға ынталандыру сыйлықтары табысталды.
Н.МЕҢДІБАЙ
