Қыспаққа алған қымбатшылықтың тек азық-түлік пен киім-кешекке ғана емес, кітапқа да әсері көңілді құлазытты. Қанша дегенмен еттің ай сайын аспандаған бағасына етіміз үйреніп кеткен. Одан бөлек, көпшілік тұрмысқа қажетті заттардың өзінен таршылық көрмесе де, қаражатына келгенде қысылып, қипақтап қалатыны жасырын емес. Десе де «қымбатшылықтан көз ашпадық» деп күңкілді көбейтіп яки мысықтілеу боп алақан жайып жүргендер жоқ. Әйтеуір, әурешіл әрекетке түспей-ақ, керек-жарағын, азығын түгендеп, күнкөрістің қамына кіріскен. Дей тұрғанмен, бәрінен бұрын кітаптың қымбат құны есімізді шығармаса да, кітапсүйер қауымды қапа еткені тағы рас. Рухани азықтың бағасы күрт шарықтап кеткені шалқадан түсірмегенімен, оқырманды ойландырып тастады. Ақыл мен қалтаның жағдайына келгенде алаң боп қалғандар нарыққа назын айтқанымен, ештеңе өзгермейтінін де біліп отыр. «Жастар неге кітап оқымайды?» сынды жаңбырша жауған толассыз әңгіме, айтылған пікір, тіпті сол тектес ұраннан енді ғана көз ашып, кітапқұмарлар саны көбейе бастағанда кітаптың қымбаттағаны жеңіл тимегені анық. Оның үстіне электронды кітап оқуды құп көрмейтіндер көп, ал қазір кітап қымбаттап жатқанда қайтпек керек? Жалпы, кітап құнына не әсер етті? Осыны талдап көрелік.
Қазір, кітапқа келгенде күмілжіп, кежегесі кері тартатындар аз. Өйткені, артық білім кітапта екенін аңғарғандар әлдеқашан асыл қазынаға алтын уақытын бөліп, кітапхана табалдырығын тоздырып жүр. Бір емес, екі-үш кітапты құшағына қысып, кітапханаға жүгіре келгендерді көзбен көрдік. Сондықтан оқу дегенде танауын тыржитпай, қабағын шытпай, зерделі болуда ынта-ықылас танытып жүр. Егер білімнің қайнар бұлағы саналған кітаптан қол үзсе, кемелдікке емес, сауатсыздық кеселіне ұшырайтынын, келешегі күңгірт болатынын жақсы біледі. Тіпті, жастарды, мектеп оқушыларын көркем әдебиет оқуға баулу үшін жоспарлы жобалар жүргізілгеніне барша адам куә. «Оқуға құштар мектеп», «20 минут кітап оқы» секілді бастамалар өз жемісін берді. Енді сол бастамалардың берекесі қашып, «кітаптың қымбат құны оқырман санын азайта ма?» деген күмән бар. Алайда, ақылды арттыратын, сананы жаңғыртатын кітапқа қырын қарамай, кеміре оқитындар бағадағы өзгеріске қарамастан амалын табуға бек дайын.
— Кітап оқушылардың бүгінгі қарқыны мені қуантады. Бұған көбіне кітап саудасының оң әсер беріп жатқанын бағамдауға блады. Кітап саудасымен айналысатын маркетингтердің жаңа жұмыс тәсілдері, әлеуметтік желілердегі таргет, қызықты стористер түсіру бәрі де оқушының кітапқа қызығушылығын арттыруға үлкен үлес қосу үстінде. Бұл – жақсы тенденция. Иә, бүгінде дүкендердегі кітаптың бағасы арзан емес. Өйткені қағаз бен бояудың бағасы қымбат. Білесіз, бұған дейін еліміздегі қағаздың басым бөлігі Ресейден тасылған. Қазір Ресейдің өзінде қағаз өндірудің көлемінде айтарлықтай құлдырау бар, өйткені қағаз шикізатын ағартатын химиялық қоспаларды бұрынғыдай Батыс Еуропадан емін-еркін таси алмайды. Жалпы, баспа өндірісінде соғыс пен санкцияның салқыны сезіледі. Бұған қоса кітап дүкендерінің және Астана мен Алматыдан онлайн тапсырыс беріп алдырсаңыз, жеткізу қызметінің құны бар – бәрін қосқанда аз ақша болмайды. Бірақ енді бұл бізге кітап жазбаудың, оны басып шығармаудың не болмаса сатып алмаудың басты себебі бола алмайды деп есептеймін. Кітап бізге бәрібір керек. Ең бастысы, сіз үшін маңызды және керек кітап болуы. Осы бүгін ғана Мәриям Әбсаттардың «Алаш зиялыларының соңғы сөзі» деген кітабына тапсырыс бердім, 5-6 күнде келу керек. Бұл кітапты қазір алмасам, кейін таба алмай қалам ба деп ойлап отырмын, өйткені бізде кітаптардың тиражы тым аз шығатынын да ұмытпауымыз керек. Қызықты деген көп кітаптардың таралымы жекелеген адамдар тұрмақ, Қазақстанның жалпы кітапханасының санына да жетпейді. Бұл бір жағынан кітаптың бағасына да әсер етеді. Өйткені, кітаптың таралымы аз болған сайын, бағасы қымбатқа шығады,- деді Айжан Абдуллаева.
Иә, ойлы оқырмандар кітапханаға жазылып, күнделікті тығыз байланыста болады. Ал, бірі оқыған кітаптарын әспеттеп жинап, ыждағаттылықпен өзінде сақтау үшін үйдегі сөресіне жіптей тізеді. Әсте, мұның өзі кітапсүйер жанның ерекше ықыласы деп тұщымды тұжырымдауға әбден болады. Тіпті, қазіргі таңда кітаты сыйлыққа ұсыну әдемі әрі көз сүйсінерлік дағдыға айналып келеді. Сондықтан болар, әрнені бас салып оқи бермейтін оқырмандар оқығаны мен тоқығаны бір ғұмырға татуы үшін таңдауда талғампаздық танытады. Осы орайда, оқырманмен кері байланыс орнатуда кері шегінбейтін, жаңа кітаптармен жиі қуантатын «Kitap al» дүкені керекті кеңес беруде де кідірген емес. Сонымен, «қымбатшылық қарқыны «Kitap al» дүкенінде сезіле ме?» деген оймен сұрағымызды қойып, байланысқан болатынбыз. Бірақ, біраз оқырманның сүйікті орнына айналып үлгерген дүкен бағаны бір қалыпта ұстауды жөн көрген екен.
— «Kitap al» дүкенінде 6 мың данадай кітап қоры бар. Бір күнде орта есеппен 50 — 70 адам келеді. Келушілерден бірінші орында тұрған жас айырмашылық 21-35. Екінші орында 15-21 жас аралығындағы оқырмандар тұр. Иә, бүгінде баспаханалар кітаптарды бұрынғы бағадан қымбатырақ сатып жатқаны рас. Алайда біз барынша кітап құнын бұрынғы бағада ұстап отырмыз,- деді менеджер Абдулла Тоғанас.
Жалпы, аталған дүкенде көптің сұранысы қандай кітаптарға түсетінін, қай жанрға қызығушылық танытатынын да білдік. А.Тоғанастың айтуынша, ең көп оқылатын және ең көп сатылатын жанр — көркем әдебиет, психологияға және бизнеске қатысты кітаптар екен.
Қазынамыз деп қадірлейтін кітап құны қалтаға қонымды болса дейміз ғой. Әйтпесе қаржы тапшылығына тап болған жағдайда, электронды кітаптың нұсқасына көз жүгіртуге тура келеді. Телефонға телмірудің нақ қауіпі сонда болмақ.
— Кітаптың қымбат құны оқырман санын азайтады. Өйткені, көңілінен шыққан, қажет кітабын алайын десе, ақша жетіспеушілігінен қолы жетпей, кейін оны таппай, сосын оқығысы келген кітабын ала алмағандықтан ынтасы да болмайды. Жалпы, кітаптың қымбаттағанына көзқарасым дұрыс емес. Амал жоқ, шикізаты қымбаттаған соң кітап құны да өсетіні анық. Бұл нарық ғой,- деді «Кітап құрттары» клубының жетекшісі Талғат Меңдібаев. Кітапқа қызығушылығы жоғары, жастардың басын қосып, кітап оқуына, кейін оны бірлесе талдауға себепкер болып жүрген Талғат Меңдібаев нарықтағы баға өзінің кітап оқуына кедергі келтірмейтінін тілге тиек етті. Өзі жетекшілік ететін «Кітап құрттары» клубының құрылғанына 3 жыл толды. Осы уақыт аралығында тарихи, психологиялық, мотивациялық, фантастикалық, комедиялық, шын оқиғаға негізделген түрлі жанрдағы кітаптарды талдап, талқылаған. Сол себепті де кітап оқитын жастар саны әлдеқайда артқанын анық байқауға болады.
«Мәдениеттің мәйегі – кітап» деп бекер айтылмаса керек. Өйткені, кітап оқу сөздің парқын түсініп, парасатты болуға, санаға сіңіргенді сүзгіден өткізіп, талайды ақыл таразысына салып талдауға, дамуға мүмкіндік беретін бірден-бір құрал. Тіпті, аумалы-төкпелі заманда қайраткерлер қаламын тастамай, білімді қаруы, кітапты серігі етпеді ме?! Ұлтты ұйыстыру үшін де ұрпаққа том-том кітап жазып, тарихты тәпсірлеп кеткені де содан. Сондықтан ежелден-ақ кітаптың орны тым бөлек. Тек, кітаптар бұқараға қолжетімді бағада ұсынылса құба-құп. Өйткені, жаңадан шыққан кітаптың кітапханаға кешеуілдеп келетіні белгілі. Кейде электронды нұсқасын табу да қиынның қиыны боп кетеді. Сондықтан кітаптың қымбат құны оқуға құштар жанның меселін қайтармағаны ләзім. Қалай десек те, рухани мешелдікке ұрынып, мелшейіп қарап тұрмағанымыз абзал.
Замира АХМЕТ
