Ұлты үшін ұлы күрескерге айналып, даналықты дәріптеп, халықтың өсіп-өркендеу, елдің өрлеу жолында өр мінезімен, тындырымды ісімен тарих таңбасында есімі тасқа қашалып жазылған тұлғалар көп. Ерлігі ел есінен кетпейтін, еңбегі халық жадынан өшпейтін, мұрасы ұрпақтың игілігіне жараған Алаш ардақтылары туралы әрбір толғаныстың, есті естеліктің маңызы орасан зор. Асылында, Сыр өңірінде дүниеге келген жаны мен жүрегі халық деп соққан жігерлі, өткір тілінен шыққан сөзі өтімді айбынды азаматтар өте көп. Соның бірі – Темірбек Қараұлы Жүргенов. Бүтін бір халықтың көзін ашып, сауатты ету жолында ғұмырын сарп етіп, оқулық мәселесінде олқылық танытпай, мектеп санын көбейтуге күш салған қайраткердің қажырлы еңбегіне қайран қаласың. Тіпті, өнер мен мәдениет саласында да өшпес із қалдырған, қысастық пен қысымға қарамастан қайсарлықпен ұлы мұратына жетуді көздеген тұлғаның ел дамуына сүбелі үлес қосқанына ешкім шәк келтірмейді. Ендеше, халқы ел үшін туған арда азаматтың есімін ұлықтамаса, ұмытпақ емес.
Осы орайда, Т.Жүргеновтің 125 жылдығын республика көлемінде атап өту бекітілген болатын. Облысымызда да орайын тауып үлгерген шаралар бірінен кейін бірі жалғасын тауып, абзал азаматтың есімі ұлықталып, еңбегі көпке үлгі болуда. Сайып келгенде, темірдей тәртіпке бас иген, жаттандылыққа жаны қас Темірбек Қараұлының түрлі салалардың дамуына сүбелі үлес қосқаны көпке аян. Соның негізінде облыстағы білім, мәдениет және спорт басқармалары атаулы күнді ұмытпай, мектеп пен жоғары оқу орындары ғылыми-практикалық конференциялармен қатар тағылымды шаралар өткізсе, облыстық музей мен театр да қарап қалмай, тәлім аларлық, ой саларлық қойылым қойып, көрме жұмыстарын жүргізді.
Иә, көсемге тән көрегенділікпен көзге түскен, тектілігімен таңдай қақтырған, парасатымен биік болған Темірбек Жүргеновтің туғанына биыл 125 жыл. Осы ретте, Қызылорда облыстық тарихи-өлкетану музейінде қоғам қайраткерінің құрметіне «Тарих. Тұлға. Тағдыр» тақырыбындағы көрменің ашылу салтанаты өтті. Шара Н.Бекежанов атындағы облыстық қазақ академиялық музыкалық драма театры әртістерінің орындауындағы «Нарком Жүргенов» драмасының үзіндісімен басталды. Көрмені ашу құрметі облыстық мәдениет және спорт басқармасының басшысы Мира Қазбековаға берілді. Әрі қарай сөз кезегі «Темірбек Жүргенов» қоғамдық қорының төрағасы Сәпен Аңсатовқа беріліп, Т.Жүргеновтің өмірі мен қызметі жайлы танымдық деректермен бөлісті. Аталмыш шараға еңбек ардагерлері, жоғары оқу орындарының тарихшы ғалымдары мен оқытушылар, жергілікті өлкетанушылар қатысты.
Көптің көңілінен шыққан көрме төрт бөлімнен тұрады: Темірбек Жүргеновтің отбасылық өмірі, қайраткердің қызметі және ұстазы Тұрмағамбет Ізтілеуовтің шығармалары, «халық жауы» атануы, оның мұралары. Сонымен қатар, Қазақстанның Халық ағарту комиссары Т.Жүргеновтің жұмыс кабинетінің инсталляциялық көрінісі қойылған. Жастайынан санасына сөз бен саз мәдениетін сіңірген, білімде байқампаздық танытып, ұлттық дәстүрді бойына дарытқан тұлғаның ұстаздары да үлгілі жан болған. Бірі Сыр бойының белгілі ағартушы-ақыны Тұрмағамбет Ізтілеуұлы мен Аламесектегі орыс-қазақ мектебінде сабақ берген Досмұхаммед Букин. Осы ретте, экспозиция төрінде 1936 жылы ақын, аудармашы Т.Ізтілеуұлының Фердоусидің «Шахнамасын» аудару үстіндегі фотосуреті, Халық ағарту комиссариатында жұмыс істейтіні туралы куәлігі, ҚазАССР Орталық атқару комитеті президумының төрағасы Ұ.Құлымбетке жазған хатының көшірмесі және облыстық музей қорындағы 2009 жылы жарық көрген «Шахнама» жинақ кітабы орын алды. Әрі қарай экспозициялық қатарды Т.Жүргеновтің 1937 жылдың 2 тамызындағы қамауға алу жөніндегі №416 ордердің көшірмесі, айыптау жөніндегі №11020 іс қағаздарының көшірмелері, сауалнама парағы және жұбайы Дәмеш Ермекова-Жүргенованың «Алжир» лагерінен оралғаннан кейінгі фотосуреті толықтырды. Сондай-ақ, көрмеге Т.Жүргенов салдырған Абай атындағы опера және балет театры, оқу орындарының ғимараттарының фотосуреттері, еңбектері қойылды. Яғни, аталмыш көрме аясында облыстық музей қорында жинақталған 60-қа жуық құнды фотоматериал мен архивтік құжаттар көшірмелері, ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында пайдаланған заттай экспонаттар, кітаптар қойылып, көпшілік назарына ұсынылды.
Мәдениттің ошағына айналған, өнер мешіті саналатын театрда Т.Жүргеновтің өнегелі өмірі өрнектелген қойылым көпке көрсетілді. Нартай Бекежанов атындағы Қызылорда облыстық қазақ академиялық музыкалық драма театры Р.Отарбаевтың «Нарком Жүргенов» драмасын қою арқылы еліміздің дамуына өлшеусіз үлес қосқан қоғам қайраткерінің өмір өткелдерін әсерлі суреттеді. Қойылым соңында спектакльдің режиссері, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, «Құрмет» орденінің иегері Х.Әмір-Темір мен «Құрмет» орденінің иегері, «Темірбек Жүргенов» атындағы қоғамдық қордың төрағасы С.Аңсат сөз алды. Сонымен қатар, спектакльдің шығу тарихы мен алғашқы көрсетілімі туралы айтылып, рухани азық боларлық ақпараттар берілді. Алдағы уақытта аталмыш спектакль әр ай сайын көрерменге ұсынылып, өнер иелерінің қатысуымен танымдық кездесу кештері өткізілетін болады.
Талантына әлдекім талас айтпайтын тұлғаны ұлықтап, қазыналы еңбегін көпке дәріптеу құптарлық іс. Сайып келгенде, ұлт үшін жүрген жолының қиындығын еңсеріп, ел үшін еміренген ердің еңбегін архивте шаң-тозаңға тастамай, жинақтап, ұрпаққа үлгі ету де көңілге қуаныш сыйлайтыны анық
Замира ДАСТАНҚЫЗЫ
