Еліміздің əлемдік білім кеңістігіне толығынан кірігу білім беру жүйесін халықаралық деңгейге көтеруді талап етеді. Білімді мамандардың көбеюі Қазақстанның дамыған елдер қатарына енуде маңызды орын алады. Кəсіби білімді, батыл, болашаққа сенімді жас маман дайындау – колледж талабының бірі. Колледж қабырғасында, студенттік кезеңде болашақ маман қалыптасады. Студенттің психикалық денсаулығы, тұлғаның іс-əрекетінің жетістігіне, табысты болуына əсер етеді. Студенттердің əлеуметтік ортада бейімделуі, студенттер ортасында мазасыздану шарттардың пайда болуы, болашақтағы мамандыққа өзін-өзі тұлға ретінде белгілеу мəселелері тақырыптың өзектілігін айқындайды.
Жаңа əлеуметтік ортаға белсенді бейімделуі, студенттердің құрдас-құрбыларының арасында жоғары мəртебеге ие болуға бағытталған. Бұл кезең студенттердің қауіпті жүріс-тұрысына, мінез-құлқының өзгеруіне əкеледі және зиянды әдеттерге бой алдыруы мүмкін. Психикалық денсаулыққа қауіпті əсер ететін шарттардың бірі – əлеуметтік экономикалық өзгерістер кезеңінде қоғамда маман ретінде əлеуметтік жəне кəсіби белгісіздіктің туындауы. Өзінің мамандығына, біліміне, дайындығының деңгейіне сай жұмыс орнының иесі болуына күмəндану мəселесі жəне студенттік ортада тұлғаға білім алу кезеңіндегі қойылған талаптар, артылған міндеттер студентке қиыншылықтар туындатады. Айтылған шарттар тұлғаға əсер етіп, студенттің жабығуы, мазасыздануы, күйзелуі, уайымдауы психикалық денсаулыққа айтарлықтай қауіп-қатер туындатады.
Әрі ғалым, әрі ұстаз Ахмет Байтұрсынұлы: «Бала оқытуды жақсы білейін деген адам әуелі балаларға үйрететін нәрселерін өзі жақсы білу керек, екінші, балалардың табиғатын біліп, көңіл сарайын танитын адам болу керек. Оны білуге баланың туғаннан бастап, өсіп жеткенше тәнімен қатар, ақылы қалай кіретін жолын білуге болады» деген психологиялық мәні бар ой тұжырымында, психолог студенттердің психологиялық ерекшеліктерін есепке алу қажеттілігін ескере отырып, сондай-ақ, жеке тұлғаның өзіндік табиғатына көңіл аудару қажет.
«Ел боламын десең, бесігіңді түзе» демекші, бүгін өз ішімізде ұлттық сипаттағы ұрпақ тәрбиесіне лайықты асыл құндылықтарды сіңіру аса қажет. Осы жолда адал тер төгіп, еңбекті еселей түскен ұстаздардың көңіліне түйген тағылымы, айтар салиқалы ойы жетерлік. Мен де сол қиындығы мен қызығы мол ұстаздық мамандықтың кемесінде тербеліп, бала жүрегіне білім дәні мен тәрбие ұрығын себелеуші жанмын. Оның ішінде кәсіптік-техникалық білім беру саласында психолог маман ретінде бала әлеміне терең үңіліп, алға қарай адымдап, болашағына зор үміт артып отырамын. Ұлы дала елінің келешек даналарын тәрбиелеу ісіндегі жеткен аз-кем жетістіктер біздің мерейімізді өсіріп, абыройымызды көтеріп жатады. Балаша қуанатын сәттер де көп болады. Әрине, жауапкершілік жүгі ауыр. Міндет те жоғары.
Бала бойындағы психологиялық құбылысты зерттей отырып, олардың жан-дүниесіне терең үңілу, кейде жүйкеге түскен жүктен арылтып, құлшынысы мен шабыттануына көмек берудің өзі бір мәртебе. «Өсіп келе жатқан ұрпақтың тәрбиесін осы күні өзіміз ақсатып алған жоқпыз ба?», «Тәрбиенің осалдығынан ертеңгі күні опық жемейміз бе?» деген сауал аға ұрпақты мазалайтыны рас. Мақсат – біреуді жамандау, кемшілікті жіпке тізу емес, көпшілікке ой тастау. Балаға алдымен тәрбиенің негізгі азығы – рухани адамгершілік ізгілік нұрын себеді. Сол арқылы өмірдің мәні, сүйіспеншілік, адалдық, еңбексүйгіштік, бақыт, бауырмалдық сынды құндылықтарды дарыту арқылы қоғамда өз орнын табуына, тек өзің ғана емес, айналасындағылардың да мәнді өмір сүруіне қызмет етеді. Көрнекті педагог В.Сухомлинский: «Егер бір балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол бала сондай бола алады» деген еді. Демек, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп қана қоймай, оның жүрегіне рухани адамгершіліктің асыл қасиеттерін ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз. Дана халқымызда «Ерлік аспаннан түспейді, Отанды сүюден басталады» деген сөз бар. Ал, Отанға деген сүйіспеншілік үй-ішіңнен, отбасынан қалыптасады. Жас өскінге барлық жақсы қасиетті, әдет-ғұрыпты, салт-дәстүрді, үлкенге деген ізет-құрметті ата-ана арқылы үйренеді. Отбасы тәрбиесі арқылы өзіндік ой-пікірі қалыптасады. Көргенді де, асыл қасиеттерімен халқын, елін қадірлеп, сын сағаттан сүрінбей өтері хақ. Елін сүйген ер атанады. Мерейі өсіп, құрметке бөленеді. Өйткені, «Ерлік білекте емес, елін сүйе білген адал жүректе». Бұл сөзді айтқан даңқты батыр Бауыржан Момышұлы. Әр жастағы бала түрлі психологиялық қарым-қабілетте болып, дүниені қабылдауы әр қилы болады. Балаға үлкендердің жанашыр болғаны күш береді. Бала өзін жалғыз емес екенін біліп, сезінуі арқылы психологиялық қамқорлықта болады. «Сен өте ақылдысың!» Бұл жасөспірімнің болашағына әсер етеді. Біз өз шәкіртіміздің қас-қабағына қарап қана қоймай, олардың пікірін ескеріп, әр кез демеу болуға тырысамыз. Себебі, жасөспірім бала жаңа өсіп келе жатқан жас бұтақ. Оны қалай баптасаң, солай өседі, сондай жеміс береді. Жас буын таразыны тең ұстай алмайды. Албырт, яғни екі ойда болады. Дұрыс шешім қабылдау үшін өзіне жақын адамымен ақылдасады.
Қорыта айтқанда, психикалық денсаулықтың өзегі болып күйзеліске тұрақты болу, жүйке жүйе бабының төмен болуы, жабығу жəне мазасыздану деңгейінің төмен болуы жатады. Егер аталмыш психикалық күйлерді дер кезінде қалыпты жағдайға түсірмесе студенттер нашақорлыққа, маскүнемдікке, күйзеліске жəне т.б. жағымсыз жағдайға ұшырауы мүмкін. Осыған орай студенттерге психокоррекциялық жұмыстарды жүргізу мақсатын жүзеге асыру қажет. Кеше мамандықты дұрыс бағаламау, теріс түсінушілік пен істің сөз жүзінде ғана болуы байқалса, бүгін отандық ғылымның дамуы, әдістемелік құралдардың жарық көруі, халық сұранысының артуы мен маман иесіне деген оң көзқарастың қалыптасуы көрінеді. Болашақта өзіндік бағыты айқын, мақсат-міндетін көре алатын, интеллектуалдық дәрежесімен әлемдік интеграцияға ене алатын психологиялық негізі мықты, өзіне нық сеніммен болашаққа қадам баса алатын жеке тұлғалар мен қарым-қатынастағы жоғары психологиялық ортаның орнайтындығы елестейді.
Дархан ҚОЖАХМЕТОВ,
Сырдария аграрлы-техникалық колледжінің психологі
