Адамның ғұмыры шектеулі болғанымен қызығушылығы шексіз. Тілі шыға бастаған баланың айналасына қарап сұрақ қоя бастауы – қызығушылықтың алғашқы сатысы. Өмірдің алғашқы сұрақтарының жауабын ата-анасынан алған бала кейін бозбала, бойжеткен шағында ортасына қарай ығыса бастайды. Өзі жүрген ортадан адам өміріне пайдалы ақпарат емес, зиянды нәрсемен қауышатын сәттерге тап келетін жастар жетерлік.
Қазіргі мектеп жасындағы жасөспірімдердің өтпелі кезеңінде, оқушылардың көңіліне өтіп тұрған зат – электронды темекі. Біздің мемлекетті ғана емес, бүкіл әлемді алаңдатып отырған бұл зиянды затқа сұраныс тоқтар емес. Қазіргі қолданыстағы вейптердің нарыққа шығуының басты себепкері қытайлық Хон Линка атты фармацевт-дәрігер. 2004 жылдан барлық әлемге қолжетімді болған бұл шылымдар, Қазақстан нарығында соңғы жылдары қатты танымал тауар ретінде көрсетіле бастады. Электронды темекілерге тыйым салған бірқатар мемлекеттер бар. 2009 жылдан бері Уругвай мемлекеті бұл тауардан бас тартса, ізін ала Аргентина, Бразилия, Мексика да қатарға қосылды. Тайвань мемлекеті заң жүзінде сатуға, мемлекет нарығына әкелуден бас тартты, бірақ заңға бағынбай әлі күнге айыппұл арқалап, темір торға қамалып жатқандардың саны көп. Кәрі құрлық мемлекеттері бейтарап көзқарас ұстанып, қоғамдық орындардан басқа жерлерде вейптерді қолдануға рұқсат берді. Түркия, Индонезия, Малайзия сынды мемлекеттерді де бұл тізімге қоссақ артықтық етпейді.
Вейптер біздің мемлекетті де айналып өтпеді. Еліміздің мегаполисі болып саналатын Алматы, Астана қалаларынан оңай таба аласыз. Құны небәрі екі мыңнан басталып, түр-түрін сатып алушыларға өткізіп отырған сатушылар да жетерлік. Ересек адамдар сатып алса мейлі ғой, 10 жастан асқан мектеп жасындағы балалар да вейптердің тұрақты сатып алушыларына айналған. Көшеден қолына осындай темекі ұстаған жасөспірім көрсеңіз, таң қалмаңыз. ДДҰ-ның зерттеуі бойынша, Қазақстанда 11 жас пен 15 жасқа дейінгі жасөспірімдер арасында темекіні тұтыну төрт жылда 3 есеге өскен. Елімізде 21 жасқа дейінгі тұлғаларға вейптерді сатуға, оларды ашық көрсетуге «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» кодексінде тыйым салынған. Бірақ электронды темекі саудасы сонда да тоқтар емес. Кәмелеттік жасқа толмаған балалар өздерінің жасын ескере келе, екінші тұлғаны қатыстыру арқылы вейптерге оңай қол жеткізіп жүр. Яғни, адамның жеке басын куәландыратын құжат сұрамай, өз қалтасын толтыруды мақсат еткен сатушыларға тоқтау салынбай отыр.
Сатып алушыларды қызықтыратыны – электронды темекілердің хош иісі. Түрлі жемістердің иісін беретін химиялық қоспалар темекенің сатылуына себепкер негізгі фактор. «Хош иісті темекілердің зияны жоқ» деп, құрамындағы никотинге мән бермейді. Никотин өзіне тез тәуелді қылып, адам жүйкесіне әсер етеді, психикалық ауруларға шалдығу, депрессияға түсуге осы вейптердің тікелей қатысы бар екендігін мамандар ескертіп жүр. Бүкіләлемдік ақпарат көздеріне сүйенсек, АҚШ мемлекетінде өткен жылы дәрігерлер «электронды темекінің әсерінен пайда болды» деген белгісіз өкпе ауруын анықтады. Соңғы жарты жылдың көлемінде АҚШ, Еуропа және Азияның кейбір мемлекеттерінде осы аурудың 2,8 жағдайын анықтап, 60-тан астам өлім жағдайын тіркеді. Бұл дегеніміз бір ғана вейптер арқылы ауруға шалдығып, өмірмен қоштасу ықтималдығының бар екендігінің айқын дәлелі.
Біздің елімізде де сатылымда тұрған электронды темекілерге шектеу қойып, заң жүзінде тыйым салғанымыз жөн. Мектеп қабырғасында ұстаздар да оқушылармен осы тақырыпта сөйлесіп, дәрігерлер мен жасөспірімдер арасында кездесу ұйымдастыруы керек. Денсаулығына үлкен қауіпті сезінген бала бұл зиянды затқа жоламайды деп үміттенеміз. Ата-аналар да балаларына көңіл бөліп, басқа да қызығушылығын оятатын істерге баулығаны дұрыс. Колледж, университеттерде де осы тақырыпта іс-шаралар жүргізіліп, күресуге тиістіміз. Балалардың жарқын болашағын түтінмен уламайық. Салауатты өмір салтын ұстануға барлық адам өз үлесін қосса, зиянды әрекеттерден бойымызды аулақ ұстаған болар едік.
Қазақбай ӘНДЕШ
