Адам денсаулығына алаңдаған жанашыр жан

Болат Нұрхожаевтың кітабының тұсаукесері өтті

Өткен жұмада Ә.Тәжібаев атындағы Қызылорда облыстық әмбебап ғылыми кітап­ханасында қоғам ісінде белсенділігімен танымал, кәсіпкер, облыстық қоғамдық кеңес мүшесі, Халықаралық Табиғи уақыт қолдаушылар альянсының Қазақстандағы өкілі Болат Нұрхожаевтың танымдық, ғылыми-көпшілік «Хронобиология: біз неге тіріміз?» кітабының тұсаукесері өтті. Тұсаукесер рәсіміне Қорқыт ата университетінің ғалымдары, облыстық денсаулық сақтау саласының мамандары, магистранттар мен докторанттар, қоғам белсенділері және журналистер қатысты. Кітаптың тұсаукесерін филология ғылымдарының кандидаты Нұрлан Нұрмаханов жүргізді. Кітап Қызылордадағы «ASU баспа үйінен» жарық көрді.

Болат Жолтайұлы әуелгіде әлеуметтік желіде сағаттық белдеу мәселелерін қозғап, оны шешу жолында бар уақытын сарп ете жұмсап, нәтижелі еңбек етті. Одан кейін биоритмдер мен адам денсаулығының өзара байланысын зерттейтін хронобиология ғылымына ден қойды. Осы саланы терең зерттеп, ғалымдар еңбегімен жіті танысып, өзі қорытынды шығара алатындай деңгейге жетті. Себебі өз алдына ізденумен қатар ол 2022 жылы әл-Фараби атындағы Қазақ ғылыми зерттеу университетінде хронобиология мамандығы бойынша оқып, сертификатын алған.

Нәтижесі осы, Б.Жолтайұлының ал­ғаш­қы еңбегі «Хронобиология: біз неге тіріміз?» атты кітабы жазылды, оқырманына жол тартты. Кітапта биологиялық ритм­дерден бастап сағаттық белдеулер, уақыт өлшемдері, ұйқы режимі, одан қалды хроноцид пен десинхроноз, наркомания мен алкоголизм, иммунитет пен суицид, семіздік пен диабет, инфарк пен инсульт т.б. мәселелерді қозғап, оқырмандарына ой салды.

Еңбек танымдық әрі ғылыми бағытта жазылған. Өзекті мәселелерді терең ашуға ұмтылып, оны ғылыми негіздермен дәлелдеуге тырысқан. Кітаптың ерекшелігі, жас ғылым саналатын хронобиологияны қазақ тілінде алғаш сөйлетіп отыр.

Кітап авторы Болат Жолтайұлы Қызыл­орда политехникумын, Астана Инженерлік-техникалық академиясын құрылысшы, эксперт бағалаушы мамандығы бойынша бітірген. Еңбек жолын Арал Кеме жөндеу зауытында жұмысшы, шебер болып бастаған. 1990 жылдардан бастап жеке кәсіпкерлікпен айналысады. Сөйте тұра қоғамдық мәселелерге үн қатып, ойындағысын жүзеге асыруда тынымсыз еңбек ететіні көпшілікке үлгі. Бұл мінезін сырттағылар да біледі екен.

«Біз ең әуелі ұйқы режимін еш ойланбастан бұзып, өз организмімізге аяусыз зиян келтіреді екенбіз. Мәселе жекелеген адамдардың денсаулығы туралы емес, тұтас қоғамды, бүтін елді, мемлекетті қамтитын биологиялық-медициналық, психология­лық, демографиялық, әлеуметтік-экономика­лық, саяси-құқықтық, тарихи-мәдени және басқа да аспектілері бар құбылыстар мен салдарларға ұласатыны мәлім болуда. Міне, Болат Нұрхожаев осы мәселелерге баршаның назарын аударып келе жатқанына біршама жыл болды. Осы тұрғыдан мен оның зерттеушілік зердесіне, қайраткерлік қажыры мен табандылығына қайран қаламын, тәнті боламын. Екі Болат өзара 2018 жылы Жер мәселесіне байланысты таныс болдық, өзара пікірлесе бастадық. Бөкең техника саласының маманы, өз кәсібін дөңгеленткен іскер әрі қоғамның түрлі жан-жарақатына риясыз жанашырлық көрсетіп жүрген беймаза жан болып шықты»,- дейді заң ғылымдарының кандидаты, Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университетінің қауымдастырылған профессоры Болат Сыздық.

Ал, кітап туралы Қазақ Ғылым академиясының корреспондент мүшесі, әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті Биофизика және биомедицина кафедрасының меңгерушісі, биология ғылымдарының докторы, профессор Сұлтан Төлеуханов: «Туғаннан бастап біз ғаламдық, яғни табиғи ырғақ әсерімен қалыптасып өмір сүреміз. Сондықтан кездейсоқтық ойыншығы болмас үшін табиғи ырғақпен сәйкестікті сақтауымыз қажет. Мұны түсінуге, білуге бұл кітаптың көмегі зор болады деп санаймын» деп баға берді.

Кітап тұсаукесерінде автор «Хронобиология: біз неге тіріміз?» кітабы жайында баяндама жасап, кітаптың мазмұнымен таныстырды.

— Адам баласының, жалпы Жер шарындағы бар тіршілік иесі өміріне әсер ететін 3 уақыт өлшемі бар. Бірінші, Күн, табиғат уақыты, екінші, адамның ішкі биологиялық уақыты, үшінші, әлеуметтік, қоршаған ортада, қоғамда, қауымда өзара қатыстыққа қолданатын уақыт. Біріншісі бізге бағынбайды, ол жалғыз өзгермейтін ақиқат десек болады, қайта бар тіршілік иесі Күннің атуы мен батуы, бір тәулікте Жердің өз осінде бір айналып шығу  ырғағы уақытының әсерімен болған. Екіншісі ішкі биоритмдер (циркадтық ритмдер), ол эндогендік, яғни сыртқы әсерлерден гөрі ішкі, тәуелсіз сипатта, бірақ қалыптасуы Күн уақыты әсерінен болғандықтан оның да басты белгі берушісі, миға көз торшасынан қараңғы не жарық түсуімен реттелсе, организмнің кей органдары өзара ырғақты байланыста болады. Үшіншісі әлеу­меттік уақыт, біздің қоғамда жұмыс, оқу, тіршілік ету режимімізді, қоғамдағы өзара қарым қатынасты реттеу үшін қолданатын уақытымыз,- деп, көпшілікке түсінікті тілмен баяндап берді.

Уақыт мәселесіне келгенде бүгінгі ахуалды Генетика және физиология институтының жетекші ғылыми қызметкері, биология ғылымдарының кандидаты А.Қалекешов дөп басып айтады: «Отандық және шетел ғалымдарының зерттеулері бойынша, табиғи сағаттық өлшемнің өзгеруі адамдардың денсаулығына айтарлықтай теріс әсер етеді. Бұл жүрек-тамыр аурулары, қант диа­беті, зат алмасудың бұзылуы және т.б. сияқ­ты нәтижелерге әкеледі, әсіресе балалар организмі үшін өте қауіпті. Өкінішке орай, кейбір қазіргі әкімшілік, саяси жағдайлар адам организмінің биологиялық ырғағын зерттеу жұмыстарына аса бір қызығушылық танытпай отыр».

Кітаптың тұсаукесер рәсімінен соң қоғам қайраткері, Т.Жүргенов атындағы қордың директоры Сәпен Аңсатов, облыс­тық денсаулық сақтау басқармасы басшысының орынбасары Жангелді Шайымбетов, Қорқыт ата атындағы Қызылорда университетінің проректоры Майнұр Бөрібаева, облыстық кәсіпкерлер палатасының директоры Пірмұхаммед Сыздықов, «Тіл сақшысы» газетінің бас редакторы Сәдуақас Аңсатов, «Ақмешіт ақшамы» газетінің бас редакторы Сәрсенкүл Бихожа, №3 қалалық емхананың бөлім меңгерушісі Бақыт Ысқақов сөз сөйлеп, пікір білдірді.

— Мен өзім адамның биологиялық ырғағы деген тақырыпқа оқушы кезімнен қызығатындықтан бұл кітаптың оқырман үшін қаншалықты маңызды екенін жақсы түсініп отырмын. Мұндай ғылыми-танымдық кітаптың қазақ тілінде жарық көруі де үлкен қуаныш. Алдағы уақытта бірлесіп жұмыс істеуге дайынбыз. Автордан бастап осы кітаптың шығуына атсалысқан барлық азаматтарға алғысымды білдіремін,- деді медицина ғылымдарының докторы Жангелді Шайымбетов.

Бұдан соң аталған кітап және автор туралы өз еркімен шығып сөйлеушілер ойларымен бөлісті, ұсыныстарын жеткізді. Ал, Пірмұхаммед Сыздықов «Бұл кітапты оқып қоя салу аздық етеді. Бұл кітапта жазылған негізгі қағидаларды біздің күнделікті өмір салтымызға айналдыруымыз керек» деп, ой түйіндеді.

Алдағы уақытта кітаптың таныстырылымы облыстық денсаулық сақтау басқармасының ұйымдастыруымен Қызыл­орда медициналық жоғары колледжінде өткізіледі. Одан бөлек Астана мен Алматыда да ғалымдардың бастамасымен кітап таныстырылымы болады деп жоспарлануда.

Н.МЕҢДІБАЙ