Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаты:
10.2.2.4 — қазақ көшпелі өркениетінің ерекшеліктерін ескере отырып, туыстық принциптердің және рулық құрылымның функционалдық маңызын түсіндіру.
10.2.2.4 — қазақ көшпелі өркениетінің ерекшеліктерін ескере отырып, туыстық принциптердің және рулық құрылымның функционалдық маңызын түсіндіру.
Сабақтың барысы
Топқа бөлу: Үш жүздің құрамындағы рулар арқылы топқа бөлемін. (Мысалға: жалайыр, дулат, шапырашты, албан, қаңлы, ошақты).
1 топ «Ұлы жүз»
2 топ «Орта жүз»
3 топ «Кіші жүз»
Топ ережесін еске түсіру.
Үй тапсырмасын сұрау. «Менен – сұрақ, сенен – жауап» әдісі арқылы алған білімдерін ортаға салу.
1. Антрополог ғалым О.Смағұловтың пікірі бойынша келбеттері андрондықтарға ұқсас тайпалар: Сақ, сармат, үйсін
2. Монғолидтық белгілер тереңдей түсті қай ғасырда: ҮІ-ІХ
3. Алғашқы кезде қазақ атауының орнына қолданылған сөз: Алаш
4. “Алаш аңызында” айтылатын үш жүздің негізін қалағандар: Үйсін, Болат, Алшын
5. Ұлы жүздің, Орта жүздің, Кіші жүздің ұраны: Бақтияр, Ақжол, Алдияр
6. Қазақ хандығының құрылуы қарсаңында наймандар қай жерді мекендеді: Ұлытаудан Есілге дейін жерлерде
7. ХІІІ ғ басында жасалған мәмлүктік Египет мемлекетінің “араб қыпшақ” сөздігінде “қазақ” сөзіне берілген түсіндірме: Еркін, кезбе
8. Ғылыми жүйе бойынша тас дәуірі бөлінетін кезеңдер: Палеолит мезолит неолит
9. Б.З.Б 3000-1800ж тарихта қалай аталды: Мыс тас дәуірі
10. Мыс тас ғасырынан кейінгі кезең: Қола дәуірі
«Ауызша марапаттау» (Жарайсың! Керемет! Өте жақсы! Жақсы)
Оқушының әрекеті: Оқушылар өз ойларын ортаға салады. Оқушылар жауаптары арқылы жаңа тақырыпқа көшу.
Бағалау: Мадақтау. Бағалау парақшасы.
Ресурстар: Шежірені сипаттайтын ағаш суреті
Педагогтің әрекеті: Жаңа сабақ. Жаңа білімге ізденіс.
«Галереяға саяхат» әдісі арқылы оқушылар назарына шежірені сипаттайтын ағаш суреті көрсетіледі.
Суреттен не көрдік?
Келесі сұрақтар төңірегінде ойлануды сұраймын:
— шежіре дегеніміз не?
— тамыр нені сипаттайды?
— неліктен жеті атаны білу маңызды?
Оқушылардың жауаптары арқылы бүгінгі сабақ тақырыбы ашылады.
М. Сабақтың тақырыбы, мақсаты, бағалау таныстырылады
1-тапсырма. «Үштік» (Ойлан, топтас, бөліс) әдісі бойынша оқушылар тақырыпты жеке оқып ойланады, жұппен жұптасады, топпен пікірлесіп тақырыпты қорғайды.
«Ұлы жүз» тобы: «Топтық зерттеу» «Шежіре, генеология» ұғымдарының мағынасын ашу. «Орта жүз» тобы: «Талдау, талқылау» Генеологиялық аңыздар. «Кіші жүз» тобы: Дәйек, дәлел қазақтардың ру-тайпалық құрылымының ерекшеліктері, жүздердің пайда болуы.
2-тапсырма. Кесте толтыру.
1 топ «Ұлы жүз»
«Қазақстан аумағында өмір сүрген тайпалар». Тұжырымдамалық кесте.
| Ежелгі Қазақстан. Дәуірлер мен кезеңдер. | Қазақстан аумағында өмір сүрген тайпалар | Нәсілі |
| Тас дәуірі | ||
| Қола дәуірі | ||
| Темір дәуірі | ||
| Орта ғасырлардағы Қазақстан. Дәуірлер мен кезеңдер. | ||
| Ерте орта ғасырлық кезең (ҮІ-ІХғ) | ||
| Дамыған орта ғасырлық кезең (Х-ХІҮғ) | ||
| Кейінгі орта ғасырлық кезең (ХҮ-ХҮІІғ) |
2 топ «Орта жүз»
Кестедегі берілген жүздердің тайпаларын жазу.
| Жүздер | Тайпа аттары |
| Ұлы жүз | Жалайыр, Дулат, Қаңлы, Ошақты, Ысты, Албан, Сарыүйсін, Шапырашты, Сіргелі, Суан,Шанышқылы |
| Орта жүз | Алты атадан тұрады. «Алты арыс» дейді. Арғын, Найман, Қыпшақ, Қоңырат, Керей, Уақ |
| Кіші жүз | Байұлы, Әлімұлы, Жетіру |
3 топ «Кіші жүз»
«Ұлы ғалымдар сөйлейді». «Жүз» ұғымы туралы айтылған пікірлердің авторын сәйкестендіру.
| Пікірлер | Авторы | ||||
| «Алтын Орда мемлекетінің ыдырауы кезінде қазақтар өздері көшіп жүретін жерлердегі өз құқықтарын қамтамасыз ету үшін осындай үлкен одақтар құрған». | А | М.С.Мұқанов | |||
| «Қазақ елі, жері үш жүзге моңғолдарға дейінгі кезеңде — X—XII ғасырларда бөлінді», — деп есептейді. | Ә | Тұрсын Икрамұлы Сұлтанов | |||
| -«Жүздердің құрылуына табиғи-географиялық себептермен қатар саяси оқиғалар әсер етті, жекелеген ордалар ерекше саяси одақтар ретінде XVI ғасырдың аяғында қалыптасты», — дейді. | Б | Василий Владимирович Бартольд | |||
| «Қазақ жүздерінің пайда болуына географиялық фактор әсер етті, табиғи-географиялық жағдайға икемделу және аумақтық оқшаулану жүздердің мәдени-шаруашылық ерекшеліктерін қалыптастырды», — деп есептейді. | В | Михаил Порфирьевич Вяткин | |||
| Жүздердің құрылуы жөнінде нақты деректердің тапшылығын айта келіп: «XVI ғасырдың екінші жартысында ұлыс жүйесі біртіндеп жүздерге ауысқан», — деген болжам айтады. | Г | С.Аманжолов | |||
| Қазақтың жүздері этноәлеуметтік ағзаның жоғары санаттарының бірі. «Этноәлеуметтік организм» деп этностық, әлеуметтік, шаруашылық, саяси бірлестіктерді түсінеміз. | Ғ | Ш.Уалиханов | |||
Сабақты бекіту: Жаңа сабақты пысықтау.
Тест жұмысы
Үйге тапсырма беру: §25 Қазақтардың ру-тайпалық құрылымы. Өздеріңнің шежірелік тармақтарыңды жазып келу
Кері байланыс: «Баспалдақ» тәсілімен оқуда қызық, қиын, қажет, құнды тұстарын стикерге белгілейді.
Ақтоты ӨТЕШОВА,
М.Шоқай атындағы №187 IT мектеп-лицейінің
тарих пәнінің мұғалімі
