Қыркүйек айы жақындаған сайын жоғары және орта оқу орны түлектері білім мекемелерінен жұмыс іздей бастайды. Көбісі баяғыша «мәке, сәкенің» ізімен директорларды жағалайды. «Он жерден enbek.kz сайтында жарияланса да, директорға алдын ала ескертіп, ретін табуға болады» деп ойлайды. Шынымен солай ма? Сонда сапалы білімді кім береді?
Әңгіменің екінші жағы, көпшілігі орта мектептерде мұғалім тапшы дегенге сене бермейді. Бала саны артқан сайын, сыныптар қосылып, оған ұстаздар керек екенін ескеру керек. Оның үстіне жаңа мектептер бой көтеріп жатыр. Жайлы мектептер де ертең қатарға қосылады. Ол кезде сапа бірінші кезекте орын алады. Сондықтан әрбір ұстаз білімін үнемі жетілдіріп отырғаны дұрыс, сонда ғана директорға тәуелді болмай, бәсекелестікке қабілетті бола алады.
Енді нақты деректерді сөйлетейік. Бүгінгі күні еліміздегі орта мектептерде 500 мыңнан аса мұғалім жұмыс істейді. Жыл сайын қаншама педагог оқу орнын бітірсе де, «мұғалім тапшылығы білім беру ұйымдарында әлі де кездеседі» дегенге сенесіз бе? Шынымен солай екен. Оқу-ағарту министрлігінің дерегінше, қазіргі таңда елімізде 5400-ге жуық мұғалім тапшы көрінеді.
Расында, қай пәннің мұғалімі тапшы? Оқу-ағарту министрлігі Орта білім беру комитетінің мәліметінше, мұғалім тапшылығы ауылдық жерлерде сезіліп жатады екен. Нақтырақ айтқанда, Батыс Қазақстан, Түркістан, Ақмола және Шығыс Қазақстан облыстарында педагог жетіспеушілігі кездеседі. Ал, қалалық жерлерде пән бойынша сұранысқа ие мұғалімдер – информатика, математика, физика, ағылшын тілі мұғалімі.
Сонда елімізге қанша мұғалім қажет? Қазіргі таңда 5394 педагог, оның ішінде қалаға 2487, ал ауылдық жерлерге 2907 ұстаз қажет. Ал, пәндерге келсек, республика бойынша тапшы мұғалімдердің алдыңғы қатарында математикадан 1096, бастауыш сыныптан 715, орыс тілі мен әдебиетінен 665, физикадан 426, ағылшын тілінен 408, химиядан 369, информатикадан 315, тарих және құқық негіздерінен 268, географиядан 181, биологиядан 135 маман керек екен.
«Мұғалім жұмысқа орналасуы үшін не істеуі керек? Конкурсқа кімдер қатыса алады?» деген сауалдың жауабы жас мамандар үшін аса қажет. Мемлекеттік жалпы білім беру ұйымдарында педагогтердің бос және уақытша бос лауазымдары ҚР Білім және ғылым министрлігінің 2012 жылғы 21 ақпандағы №57 бұйрығына сәйкес жүзеге асырылады. Бос және уақытша бос лауазымдарға конкурстар білім беру ұйымдарының ақпараттық порталдарында және enbek.kz сайтында жарияланады. Бұл жұмыстың барлығы электронды түрде жүргізіледі. Конкурсқа педагогтердің үлгілік біліктілік сипаттамаларына сәйкес келетін, сонымен бірге №57 бұйрықтың 118-тармағына сәйкес көрсетілген тізбедегі құжаттарды ұсынған педагогтер қатыса алады.
Орта білім беру комитеті Педагогтермен жұмыс басқармасының бас сарапшысы Датбек Шахидулланың айтуынша, жоғары оқу орындарын бітірген түлектерге жұмысқа орналасу үшін ереженің 118-тармақшасына сәйкес құжаттар тізбесі көрсетіледі. Тоғызыншы тізбеде педагогтің білімін бағалау деген бар. Яғни түлек алғаш рет педагогикалық қызметті жүзеге асыруы, яғни мұғалім болып жұмысқа тұруы үшін педагогикалық білімін растау мақсатында тест тапсырады. Тест нәтижесі оң болған жағдайда конкурсқа қатысып, жұмысқа орналаса алады.
Университет түлегі өзінің пәні бойынша 30 сұрақтың кем дегенде жартысына дұрыс жауап беріп, 50% алуы керек. Мысалы, түлек физика пәнін бітірген болса, онда берілген 30 сұрақтың кемінде 15-ін жинауы керек. Сонымен қатар педагогикалық әдістемеден 20 сұрақ беріледі, одан 10 балл жинау талап етіледі. Яғни, осы берілген екі блоктан да кем дегенде 50 пайыздан жинаған кезде түлектің нәтижесі оң болып есептеледі.
Педагогтердің аттестациядан өту ережесіне сәйкес педагогтер біліктілік тестін жылына екі рет тапсыра алады. Ал, оқу орнын енді бітірген түлектер бұл тестті шексіз тапсыруға мүмкіндігі бар. Яғни олар шекті баллды жинағанша, тестті бірнеше рет тапсыруға болады.
Тағы бір ескеретін жайт, №57 бұйрыққа сәйкес бағалау парағы болады. Бағалау парағында педагогтердің еңбек өтілі туралы сұралмайды. Ол жерде педагогтерді жұмысқа қабылдау рәсімі әділетті болуы үшін «педагогикалық өтілді» алып тастаған. Өйткені логикалық тұрғыдан қарасақ, 15 жылдық өтілі бар педагог пен оқуды енді бітірген түлек болса, кез келген білім беру ұйымының басшысы еңбек өтілі бар адамды алады. Енді оны талап етуге ешкімнің құқығы жоқ. Сонымен қатар №57 бұйрыққа сәйкес мұғалімге 24 сағаттан артық берілмейді. Яғни, ол 1,5 ставка болады.
Н.Меңдібай
